داستان‌ و ئه‌زموون: نیه‌ت پاکی

Monday, May 31, 2010

نیه‌ت پاکی

(قوباد) که پادشایهکی ئێرانی دهبێت، ڕۆژێک دەچێت بۆ ڕاو، لەشوێنی ڕاوكردن دەكەوێتە دوای مامزێك و لەسەر بازەكانی دادەبڕێت. ئهو ڕۆژەش که زۆر گەرم دەبێت و تینوێتی هێرشی بۆدێنێ، دوای ماوهیهک لەدوورەوە، لەچۆلهوانییهکدا ڕەشماڵێک دەبێنێ و دەچێت بەرەو لایانو دەڵێت: میوان ڕادەگرن؟ (پیره ژن)ێكی پیر لەڕەشماڵەكە دێتە دەرەوەو زۆر بەڕێزەوە ڕێشمهی ئهسپەكەی دەگرێت تاکوو دادەبەزێت. زۆر لەگەڵی ڕووخۆش دەبێو بەجوانی بەخێری دێنێو خواردنو خواردنەوەیش ئهوەی كەهەیانبوو بۆیدانا.
(قوباد) دوای ئهوهی كە كەمێك ماندوویی لاچوو پاڵی دایەوەو بۆی خەوت، تاكوو ڕۆژ ئاوا خەبەری نەبۆوە. كاتێك ههستا لهخهو، دیتی شەو داهاتووە! بەناچاری هەر لەو ماڵە مایەوە. دوای ڕۆژ ئاوا بوون چەند مانگایەكیان هەبوو لەچۆلگه بەرەو ماڵ گەڕانەوە.
(پیره ژن) كچێكی دوازدە ساڵانەی هەبوو زۆر ژیرو تێگە یشتوو بوو، پێی وت: كچم! بچۆ كەمێك شیر بدۆشە تابیدەم بەمیوانی خۆشەویست. (کچهکه) ڕۆیشت لەمانگایەك شیرێكی زۆری دۆشی، كاتێك (قوباد) ئاوای دیت سەری سووڕماو لەدڵی خۆیدا وتی: ئهوانە لەژێر سێبهری ئاشتیو دادوهری مندا لەو چۆلهوانییه نیشتەجێنو بەو هەموو داهاتەوە ژیان دەبەنەسەرو هیچیش نادەن بەگهنجینهی (پادشا)! ئهگەر لەمانگێکدا تەنانەت ڕۆژێك كەمێك لەداهاتی شیرەكەیان بدەن بەگهنجینهی حکومهت، هیچ لەوان كەم نابێتەوە، بەڵام سەرمایەی وڵات بەرەو زیادبوون دەچت و ئابووری گهشه دهکات.
هەر لەدڵی خۆیدا بڕیاریدا كاتێك گەڕایەوە بەرەو پایتەخت، باج بخاتە سەر خهڵکهکهی.
كەشەو تێپەڕیو دنیا ڕوناک بوو، (پیره ژن) بانگی كچەکهی کردو پێی وت: هەستە لەخەو، بانانی بەیانی بدەین بەمیوان. (کچهکه) هەستا لەخەوو ههروهک ڕۆژانی ڕابردوو چوو بۆلای مانگاكان كەبیاندۆشێت. بهڵام هەرچەند هەوڵیدا شیریان نەداو ناچار هاواریكردو وتی: دایکە، دایکە! هەستە ڕوو لەخوای گەورە بكەو بپاڕێوەو دووعا بكە. وادیارە پادشای وڵات نیەتی گۆڕاوەو نیازی زۆرداری هەیە بەرامبەر بەخەڵكەكەی!
(قوباد) سەری بەرز كردەوەو ڕووی لەخوا كردو وتی: ئهی پهروهردهگار، ئهو كچە كە نازانێت من كێم چۆن زانی كەمن نیەتم گۆڕاوەو ئهو بیرۆكەیەم بەسەر مێشکدا هاتووە؟ (پیره ژن) هەستاو بەگریانەوە ڕووی لەخوا كردو دەستیكرد بەپاڕانەوەو سكاڵا كردن بۆئهوەی بەزەیی پێیاندا بێتەوەو خێرو بەرەكەت بگەڕێتەوە بۆیان و هەروەها ئهگەر سهرۆکی وڵات نیەتی بەرەو خراپە گۆڕابێ، بەرەو چاکی بگەڕێتەوە.
(قوباد) بانگی پیرە ژنی كردو وتی: پێم بڵێ: چۆنتان زانی كە(پادشا)ی ئێوە بیری زۆرداری بەدڵدا هاتووە؟
(پیرە ژن) وتی: هەموو بەیانیان مانگاكانی ئێمە شیری زۆریان دەداو ئهمڕۆش كەنەیانداو هیچ نەخۆشیش نین، زانیمان كە هۆیەكەی گۆڕانی دڵی سهرۆکی وڵاتە بەرەو خراپی بەرامبەر به خهڵکهکهی خۆی! چونكە بیستوومانە هەركاتێك سهرۆکی وڵات نیهتی باش بێت، خوای گەورە خێرو بەرەكەتی زۆر دەبارێنێ بۆ وڵاتەكەیو هەموو كەسێك بەتێریو شادی دەژین. وە ئهگەر بیریش لە چەوساندنەوەو ئازاردانی خەڵكەكەی بكاتەوە، خوای گەورە خێرو خۆشیو بەرەكەت لەو وڵاتەدا لادەباتو بەرەو وێرانی دەچێت.
(قوباد) وتی: ڕاست دەكەی، بەڵام دڵنیابە ئهگەر (پادشا) نیەتی خراپی هەبێت، یان بەدڵی داهاتبێ پەشیمان دەبێتەوەو هەرگیز جارێكی تر بەو شێوەیە بیرناكاتەوە.
دوای ماوهیهک كچە بچووكەكە دیسان هەستاو ڕۆیشت بۆلای مانگاكان كە بیاندۆشێت، سەیریكرد شیرەكە ههروهک ڕۆژانی ڕابردوو بوو.
(قوباد)یش بڕیاریدا که ئیتر جارێکی دیکه بیری ئاوای بەدڵدا نەیهتەوەو داوای لێبووردنی لەخوای گەورە كردو بەرەو پایتەخت گەڕایەوە.

No comments:

Post a Comment

ژیان ده‌ریایه‌

م. پشده‌ری
‏01‏/07‏/2010
مرۆڤ، تا هیچ نییه‌، پێێوایه‌ هه‌مووشتێکه‌. به‌ڵام که‌بوو به‌هیچ، ده‌زانێ که‌ هیچ نییه‌. مه‌به‌ست له‌و نووسینه‌دا ئه‌وه‌یه‌ که‌مرۆڤ له‌دوو کاتدا زۆر شاده‌ و خۆی به ‌به‌خته‌وه‌رترین که‌س ده‌زانێ:

یه‌که‌م: ئه‌و که‌سه‌ که‌هه‌موشتێک ده‌زانێ و له‌ هیچ شتێک دانامێنێ، دڵخۆشه‌ به‌وه‌ که‌ ته‌نیا مرۆڤێکی ئاساییه‌و هیچیتر.
دووه‌م: ئه‌و که‌سه‌ که‌هیچ شتێک نازانێ، به‌ڵام پێیوایه‌ هه‌موو شتێک ده‌زانێ و دنیا به‌ئاره‌زووی ئه‌و ده‌سووڕێ.

به‌ڵام گومان له‌وه‌دانیه‌ که‌ ژیان ده‌ریایه‌و مه‌له‌وانی زۆر شاره‌زای ده‌وێ و هه‌رکه‌سێک که‌ مه‌له‌وانێکی چالاک نه‌بێ، زوو نقووم ده‌بێ و بۆ هه‌میشه‌ بزرده‌بێ.

مرۆڤ چۆن ده‌بێ به‌مه‌له‌وانێکی سه‌رکه‌وتوو له‌ده‌ریای ژیاندا؟

دۆزینه‌وه‌ی رێگای خۆشه‌ویستی به‌رامبه‌ر به‌مرۆڤ، به‌سروشت، به‌ئاژه‌ڵ و هه‌رچی بوونی هه‌یه‌.
بڕوا به‌خۆبوون، له‌سه‌رووی هه‌مووشتێکه‌وه‌، بڕوا به‌خوا بوون و پشتبه‌ستن به‌ئه‌و.
راستگۆیی، یه‌که‌مجار له‌گه‌ڵ خۆ، دواتر له‌گه‌ڵ هه‌موو که‌سێکدا.
رێزگرتن له‌هه‌موو که‌سێک، به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنی پله‌وپایه‌.
خۆبه‌گه‌وره‌تر نه‌زانین له‌هیچ که‌سێک، ئه‌گه‌ر له‌به‌رزترین لوتکه‌ی ژیانیشدابێ.
به‌که‌منه‌گرتنی هیچ که‌سێک، ئه‌گه‌ر له‌نزمترین پله‌شدابێ.
دانه‌به‌زاندنی نرخی هیچ که‌سێک نه‌به‌قسه‌، نه‌به‌کرده‌وه‌.
بیرنه‌کردنه‌وه‌ له‌زیانگه‌یاندن به‌ هیچ شتێک له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندیی تایبه‌تدا.
گرتنه‌به‌ری رێگای راست بۆ بژیوی ژیان.
تێکه‌ڵنه‌بوون له‌گه‌ڵ که‌سانی ناڕاست و فێڵبازدا.
خۆ به‌دوور گرتن له‌درۆکردن و خۆهه‌ڵکێشان.
هاوده‌ردیکردنی خه‌ڵک به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنی به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی تایبه‌تی.
دروستکردنی که‌سایه‌تیه‌کی شیاو به‌هۆی توانای خۆت، نه‌ک خۆهه‌ڵواسین به‌خه‌ڵکی دیکه‌وه‌!
به‌وه‌فابوون له‌گه‌ڵ هه‌موو که‌سێکدا، به‌تایبه‌ت له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌دا که‌ خاوه‌ن چاکه‌ن.
به‌یه‌ک زمان دوان له‌گه‌ڵ هه‌موو که‌سێکدا، چونکه‌ خوا مرۆڤی دوزمانی خۆشناوێ.
پاراستنی رێزو که‌سایه‌تی و خۆ دوورگرتن له‌قسه‌ی بێسوود.
راوێژکردن به‌که‌سانی شاره‌زاو راستگۆ.
کارێک بکرێت‌ که‌نه‌بێته‌ هۆی له‌که‌دارکردنی که‌سایه‌تی.
هه‌رشتێک که‌ دڵ په‌سندی نه‌کا، په‌سند نه‌کرێ‌.
خۆپێنه‌گه‌یاندن له‌سه‌ر حیسابی خه‌ڵک.
گوێگرتن له‌ده‌نگی ویژدان و کردنیی به‌دادوه‌ر، بۆ ئه‌نجامدانی هه‌رکارێک.
هه‌وڵدان بۆ زانست به‌بێ وه‌ستان، به‌ڵام به‌ومه‌ر‌جه‌ که‌له‌خزمه‌تی گشتیدابێ، نه‌ک هه‌ر بۆناو

گیڤاڕا

م. پشده‌ری
‏28‏/06‏/2010
له‌ناو حه‌وشه‌ی ماڵه‌که‌ماندا خێزانم بۆسه‌رگه‌رمی خۆی که‌مێک سه‌وزه‌ی جۆراوجۆری چاندووه‌و ئێستاش که‌ له‌سه‌فه‌ری کوردستانه‌، من ده‌بێ ئاگام لێی بێت بۆ ئه‌وه‌ی وشک نه‌بێت. کوڕێکی دراوسێمان که‌ ته‌مه‌نی نزیک 20 ساڵ ده‌بێ، هات داوای سه‌وزه‌ی کردو منیش وتم: زۆر باشه‌ بابچین بیبڕینه‌وه‌.

به‌ڵام پێش ئه‌وه‌ی ده‌ست به‌کاربین، به‌وشێوه‌یه‌ ده‌ستیکرد به‌ قسه‌کردن، که‌ هیچ له‌گه‌ڵ ژیانی رۆژانه‌ی مندا نه‌ده‌گونجاو وتی: دوێنێ که‌ هه‌ینی بوو، چووی بۆ ئۆکشنی سه‌یاره‌؟ منیش وتم: من قه‌ت ناچم بۆ ئه‌وێ. به‌رده‌وامبو و وتی: من زۆر ده‌چم و ئه‌وه‌م کڕیوه‌و فڵان و فیسار. منیش ورده‌ورده‌ سه‌رقاڵی بڕینه‌وه‌ی سه‌وزه‌ بووم بۆ ئه‌و، به‌ڵام ئه‌و هه‌ر سه‌رگه‌رمی باسه‌که‌ی خۆی بوو. منیش که‌هیچم لێی نه‌ده‌زانی، هه‌رده‌مگوت: به‌ڵێ.. هه‌ر له‌ناو قسه‌کانیدا وتی: کاک فڵان! دایکم زۆر حه‌زی له‌ (گیڤاڕایه‌). من وا تێگه‌یشتم مه‌به‌ستی له‌ سه‌یاره‌ی (گیڤاڕا) بێت. بۆیه‌ گوتم: (گیڤاڕا) زۆر گران نییه‌؟ ئه‌ویش ده‌ستی درێژکرد بۆ لای سه‌وزه‌که‌و وتی: مه‌به‌ستم له‌و سه‌وزانه‌یه‌؛ کامه‌یان ناوی (گیڤاڕایه)‌؟ وتم: وه‌لله‌ من هیچ سه‌وزه‌یه‌کم نه‌بیستووه‌ که‌ ئه‌و ناوه‌ی هه‌بێت! به‌ڵام ئه‌و هه‌ر سووربوو له‌سه‌ر قسه‌که‌ی و ده‌یگوت: با، شتێکی ئاوام بیستووه‌، له‌وانه‌یه‌ تۆ نه‌یناسی. پێده‌چوو زۆر ناوی (گیڤاڕا) ی به‌رگوێ که‌وتبێ، هه‌ر بۆیه‌ زۆر له‌ناو مێشکیدا جێگیر بووه‌و شتی دیکه‌ی له‌بیر چۆته‌وه‌! وه‌ک منداڵێک که‌ تازه‌ ده‌چێت بۆ قوتابخانه‌، چونکه‌ زۆر ناوی مامۆستا دێنێ، که‌دێته‌وه‌ بۆ ماڵ ته‌نانه‌ت به‌ دایک و باوکیشی هه‌ر ده‌ڵێ: مامۆستا.

ئێستاش له‌بیرمه‌، ساڵی 1979/، که‌ له‌(ئێران) گه‌ڕاینه‌وه‌، که‌مێک ئه‌شیای کاره‌بایمان له‌گه‌ڵ خۆماندا هێنابۆوه‌. ئه‌وکاته‌ له‌مێژنه‌بوو دێهاته‌کانی کوردستان گوازرابوونه‌وه‌ بۆ ئۆردوگا زۆره‌ ملیه‌کان، یه‌کێک هات بۆماڵمان و هه‌رچی چاوی پێده‌که‌وت، ده‌یگوت: ئه‌و پلاکه‌ بۆچییه‌؟ ده‌بوایه‌ بۆی ڕوونکه‌مه‌وه‌، دواتر ده‌یگوت: ئه‌ی ئه‌و پلاکه‌ بۆچێێه‌؟ ... ئه‌ی ئه‌و پلاکانه‌‌ ناویان چییه‌؟ منیش وتم: ئه‌وه‌نیه‌ خۆت ناوی هه‌مویان ده‌زانی، بۆ له‌من ده‌پرسی؟ ئه‌وه‌نده‌ ناوی پلاکی هێنا، بۆخۆشمان زۆر جار ناوی زۆر شتمان هه‌ر به‌ پلاک ناوده‌برد چونکه‌ بۆمان ئاسانتر بوو.‌

په‌روه‌رده‌

م. پشده‌ری
‏14‏/06‏/2010

سه‌رکه‌وتنێکی زۆر پیرۆزه‌ بۆ هه‌ر که‌سێک، که‌له‌ناو باوه‌شی دایک و باوکیدا په‌روه‌رده‌ کرابێت و به‌ زۆرێک له‌ئاواته‌کانی گه‌یشتبێت. له‌وه‌ش گرنگتر ئه‌وه‌یه‌ که‌ هه‌رکه‌سێک له‌و به‌هره‌ به‌نرخه‌یه‌ بێبه‌ش
بووبێت، بتوانێت خۆی په‌روه‌رده‌ بکات و لانیکه‌م به‌ که‌مێک له‌ئاواته‌کانی بگات.
من خۆم یه‌کێک بووم له‌وکه‌سانه‌ که‌ به‌داخه‌وه‌ به‌هۆی بارودۆخی نه‌گونجاو، نه‌متوانی وه‌ک پێویست له‌و به‌هره‌ گه‌وره‌یه‌ به‌هره‌مه‌ند بم. به‌ڵام به‌هۆی شه‌قی رۆژگارو گه‌ڕان و سووڕان و ده‌ربه‌ده‌ری و تێکه‌ڵبوونم له‌گه‌ڵ خه‌ڵکی باش و به‌ ئه‌زموون دا، هه‌روه‌ها زیان پێگه‌یشتن له‌لایه‌ن که‌سانی هه‌لپه‌رست و به‌رژه‌وه‌ندی پارێزه‌وه‌، فێری هه‌ندێک شت بووم، که ‌بێگومان سوودی زۆر گه‌وره‌یان به‌من به‌خشیوه‌‌.

یه‌که‌م: خۆناسین، چونکه‌ هه‌رکه‌سێک خۆینه‌ناسێ، ناتوانێ که‌س بناسێ.
دووه‌م: خۆشه‌ویستی بۆ نیشتیمان، ئه‌ویش‌ تاکو لێی دوور نه‌که‌ویته‌وه‌، نازانی چه‌نده‌ به‌نرخه‌.
سێ یه‌م: خۆشه‌ویستی بۆ هه‌موو مرۆڤێک، چونکه‌ جگه‌ له‌جیاوازی زمان، هیچ جیاوزیه‌کی دیکه‌ به‌دیناکه‌م له‌نێوانیاندا.
چواره‌م: ئه‌گه‌ر له‌ده‌ستم هاتبێ، چاکه‌کردن به‌بێ به‌رامبه‌ر. که‌ بێگومان ئه‌وه‌ ئه‌رکه‌.
پێنجه‌م: تێگه‌یشتن له‌خۆشی و ناخۆشیه‌کانی خه‌ڵک و هاوبه‌شیکردنیان.
شه‌شه‌م: به‌وه‌ی که‌ هه‌مه‌ رازیم و چاوم له‌ماڵی هیچ که‌سێک نی یه‌.
حه‌وته‌م: هه‌وڵده‌ده‌م له‌ هه‌موو که‌سێک شت فێربم، چونکه‌ هه‌رکه‌سه‌‌و به‌شێوه‌یه‌ک شاره‌زایی زیاتری هه‌یه‌و سوودی لێوه‌رده‌گیرێت.
هه‌شته‌م: هه‌رکه‌سێک رێز له‌خۆی نه‌گرێت، خۆمی لێ به‌دوور ده‌گرم.
نۆیه‌م: هه‌رکه‌سێک به‌ هه‌ر شێوه‌یه‌ک زیان به‌ که‌سایه‌تیم بگه‌یه‌نێت، خۆمی لێده‌پارێزم.
ده‌یه‌م: خۆشبه‌ختی خۆم له‌خۆشبه‌ختی خه‌ڵکدا ده‌بینمه‌وه‌، هه‌روه‌کچۆن به‌دبه‌ختی خۆم له ‌به‌دبه‌ختیه‌کانی خه‌ڵکدا.

گوێ ره‌ش

م. پشده‌ری
‏16‏/06‏/2010

گوێڕه‌ش، گیانله‌به‌رێکه‌ له‌پشیله‌ گه‌وره‌ترو له‌ رێویش بچووکتره‌. به‌ڵام ئه‌و گیانله‌به‌ره‌، هه‌ر به‌دوای شێره‌وه‌یه‌و بۆ هه‌موو گیانله‌به‌ره‌کانی دیکه‌ جێی سه‌رسوڕمانه‌. هه‌ر بۆیه‌ لێی ده‌پرسن و ده‌ڵێن: تۆ له‌گه‌ڵ شێردا جیاوازیت یه‌کجار زۆره‌! بۆ هه‌ر حه‌زده‌که‌ی له‌دوای شێر بڕۆی؟ یان ئه‌گه‌ر له‌دوای ئه‌و ده‌ڕۆی، بۆ لێی نزیک نابیه‌وه‌؟ به‌رده‌وام ده‌بن و ده‌ڵێن: پێمانخۆشه‌ بزانین که‌ تۆ و شێر، له‌ چ شتێکدا یه‌کتر ده‌گرنه‌وه‌؟

له‌ وڵامدا ده‌ڵێ: من و شێر له‌هه‌موو شتێکدا جیاوازیمان هه‌یه‌؛ ئه‌و گه‌وره‌یه‌، من بچووکم. ئه‌و به‌هێزه‌، من بێهێزم هتد... به‌ڵام... له‌دواکه‌وتنی شێردا، من دوو سوود وه‌رده‌گرم، که‌ بۆمن زۆر گرینگن: یه‌که‌میان ئه‌وه‌یه‌ که ‌له‌دوای ئه‌و ده‌ڕۆم، له‌دوژمنه‌کانم پارێزراوم. دووه‌میان ئه‌وه‌یه‌ که‌ پاشماوه‌که‌ی ئه‌و ده‌خۆم؛ که‌ هه‌مووی بۆ نه‌خورا. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌نده‌ش لێی نزیک نابمه‌وه‌ که‌ بمخوا.

ئه‌و نموونه‌یه‌، یه‌کێکه‌ له‌نموونه‌ شاکاره‌کانی (سعدی شیرازی) که‌به‌ڕاستی زۆر گونجاوه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و که‌سانه‌دا، که‌ بۆ خۆناساندن به‌ خه‌ڵک، یان به‌ خه‌یاڵی خۆیان بۆ پۆینت زیادکردن له‌سه‌ر که‌سایه‌تی خۆیان، له‌و که‌سانه‌ نزیک ده‌بنه‌وه‌ که‌ که‌مێک له‌ناو خه‌ڵکدا دیارن. ئینجا ئه‌و دیاربوونه‌، چ به‌هۆی ده‌سه‌ڵاته‌وه‌بێ، چ به‌هۆی سامانه‌وه‌بێ، یان به‌هۆ شه‌هاده‌وه‌بێ! که‌ پێموایه‌ هه‌رکه‌سێک پێویسته‌ بۆخۆی هه‌وڵدا که‌سایه‌تی بۆخۆی دروست بکا، نه‌ک به‌هۆی که‌سایه‌تی که‌سایه‌تیه‌کان، له‌ که‌سایه‌تی خۆی زیاد بکا!
هه‌ر بۆیه‌ کورد ده‌ڵێ: (تێگوشین به‌ته‌مای ماڵی دراوسێ، هه‌ر وشکه‌)