داستان‌ و ئه‌زموون: مشکی بێچاره‌

Monday, May 31, 2010

مشکی بێچاره‌

ڕۆژێک (مشک)ێک بەپەلە، لەكونەكەی دێتە دەرەوە بۆ ئه‌وەی هه‌ندێك خواردن بۆ بێچوەكانی په‌یدا بکات، لەهێكڕا چاوی كەوت بە(پشیله‌)یەك كە لەبه‌رامبه‌ر كونەكەیدا كەمینی دانابوو چاوەڕێی نێچیرێكی دەكرد كەدەستی كەوێت و بیخوات بۆ ئه‌وەی كەمـێك برسیەتی لابچێت. (مشک) لەبەرئه‌وەی هیچ ڕێگایەكی نەبوو بۆ ڕاكردن‌و خۆ ڕزگاركردن، هه‌روه‌ها نەشیدەتوانی بگەڕێتەوە بۆ ناو كونەكەی، تێگە یشت كەگیانی كەو تووەتە مەترسیه‌وه‌و (پشیله‌)یش برسییە، بۆیە هاتووە بۆ بەر دەرگای ماڵی ئه‌و.
(مشک) كەوتە بیركردنەوە بۆ دۆزینەوەی پیلانێك بۆ خۆڕزگاركردن، که‌ بەهەرشێوەیەكبێ بگەڕێتەوە بۆلای بێچوه‌کانی. ده‌رئه‌نجام بەناچاری دەستیكرد بەزمانلووسی و ماستاو كردن‌و‌ وتی: ئه‌ی هاو وڵاتی بەڕێز، زۆر باشبوو كەلێرە توانیم زیارەتت بكەم، ڕۆژی ڕابردوو ڕانی چوێلەكەیەکم دەستكەوت لەگەڵ چەند دانە كولیچەی شیرین و زۆر بەتام، بۆ كاتی پێویست زەخیرەم كردوون، وا لەناو ئه‌نباری خواردەمەنی دامناون لە ژوورەوەی ماڵەكەم، ئه‌گەر مۆڵەتم پێ بدەی دەچم دەیان هێنم بۆ خزمە تت.
(پشیله‌)ی برسی بەبیستنی ئه‌و قـسانە بیرو هۆشی لەدەستداو بە (مشک)ی وت: بڕۆ بزانم چ دەكەی و چۆن لەگەورەی خۆت پێشوازی دەكەی! (مشک)، كەلەدەست (پشیله‌) ڕزگاری بوو، بەسپایی و بەهێمنی خۆی گەیاندەوە ناو كـونەكەی و لەكـاتێكدا که‌لەترسی (پشیله‌) هەموو گیانی دەلەرزی، دوای ماوەیەك كەكەمێك هاتەوە سەرخۆ وتی: تازە بەهیچ شێوەیەك لەماڵەكەم ناچمە دەرەوەو بەوەی كەتاكو ئێستا كۆم كردۆتەوە ڕادەبوێرم.
هه‌ندێك جاریش دەیوت: ئه‌گەر كەمێكیش (پشیله‌) لەبەردەرگای ماڵەكەم ڕابگرم قەیدی نییە، ئه‌و وادەزانێت كەمن ئێستا خەریكی ڕازاندنەوەی خوان و ئامادە كردنی خواردنەكانم كە بۆی ببەم.
لەدەرەوەی ماڵی (مشک)یش، (پشیله‌) لەدرەنگ هاتنەوەی نیگه‌ران دیاربوو هەروەها دەیوت: لەوانەشە خواردنەكان ئامادە بكات بۆیە وا درەنگ دەگەڕێتەوە. كەوابوو نابێ بكەومە گومان‌و دڵە ڕاوكێ‌و لەدرەنگ هاتنەوەی بێ هومێد بم. هەروەها دەیوت: جگە لەچاوەڕوانی كردن هیچ چـارەیەكی دیکه‌م نییە، بزانم چـۆن دەبێ؟ (مشک) كەلەناو كونە بچووك و تاریكەكەیدا دەهات و دەچوو، (پشیله‌)ی دیـت، لەدوورەوەو سڵاوی لێكردو (پشیله‌)ش وتی: علیك‌السلام ئه‌ی (مشک). بۆ وادرەنگ هاتیەوەو ئه‌وەندە منت بەچاوەڕوانی هێـشتەوە؟ (مشک) وتی: هەروەك لەپێـشدا عەرزمكردی چووم كە خواردنەكەت بۆ بێنم، بەڵام بەداخەوە منداڵەكانم وایان زانیبوو كەمن چووم بۆ میوانی و بەو زوانە ناگەڕێمەوە، ڕان و كولیچەكەیان خواردبوو. منیش ئێستا وادەگەڕێم بەڵكو شتێكی تر بدۆزمەوە كەشایەنی خواردنی بەڕێزت بێ.
(پشیله‌)ی برسی و بەتەماح لەدڵی خۆیدا وتی: قەیدی نییە هەرچەندە ماوەیەكیشە چاوەڕوانی دەكەم بەڵام دەزانم لەبەرئه‌وەی (مشک) زۆر ڕێزی منی لەلایە، خوانێكی ڕازاوە ڕێك ده‌خات‌و بۆم دێنیتە دەرەوە و منیش خواردنێكی باشی بۆ دەخۆم! هه‌ندێك جاریش دەیوت: نەكا (مشک)ی فێڵباز هەر بەدرۆ منی فریو دابێ و بۆ خۆڕزگار كردن لەدەست من ئه‌و تاكتیكەی بەكارهێنابێ‌و ئه‌و بەڵێنە درۆیانەی پـێمدابێت! (مشک) كەگوێی لەقسه‌كانی (پشیله‌)بوو، لەژوورەوەی كونەكەیدا وتی: ئه‌ی (پشیله‌)ی نەزان، تۆ ئه‌گەر بیروهۆشت لەسەردا هەبوایە، هەر ئه‌وكات منت لەدەست نەدەداو دەتخواردم.

No comments:

Post a Comment

ژیان ده‌ریایه‌

م. پشده‌ری
‏01‏/07‏/2010
مرۆڤ، تا هیچ نییه‌، پێێوایه‌ هه‌مووشتێکه‌. به‌ڵام که‌بوو به‌هیچ، ده‌زانێ که‌ هیچ نییه‌. مه‌به‌ست له‌و نووسینه‌دا ئه‌وه‌یه‌ که‌مرۆڤ له‌دوو کاتدا زۆر شاده‌ و خۆی به ‌به‌خته‌وه‌رترین که‌س ده‌زانێ:

یه‌که‌م: ئه‌و که‌سه‌ که‌هه‌موشتێک ده‌زانێ و له‌ هیچ شتێک دانامێنێ، دڵخۆشه‌ به‌وه‌ که‌ ته‌نیا مرۆڤێکی ئاساییه‌و هیچیتر.
دووه‌م: ئه‌و که‌سه‌ که‌هیچ شتێک نازانێ، به‌ڵام پێیوایه‌ هه‌موو شتێک ده‌زانێ و دنیا به‌ئاره‌زووی ئه‌و ده‌سووڕێ.

به‌ڵام گومان له‌وه‌دانیه‌ که‌ ژیان ده‌ریایه‌و مه‌له‌وانی زۆر شاره‌زای ده‌وێ و هه‌رکه‌سێک که‌ مه‌له‌وانێکی چالاک نه‌بێ، زوو نقووم ده‌بێ و بۆ هه‌میشه‌ بزرده‌بێ.

مرۆڤ چۆن ده‌بێ به‌مه‌له‌وانێکی سه‌رکه‌وتوو له‌ده‌ریای ژیاندا؟

دۆزینه‌وه‌ی رێگای خۆشه‌ویستی به‌رامبه‌ر به‌مرۆڤ، به‌سروشت، به‌ئاژه‌ڵ و هه‌رچی بوونی هه‌یه‌.
بڕوا به‌خۆبوون، له‌سه‌رووی هه‌مووشتێکه‌وه‌، بڕوا به‌خوا بوون و پشتبه‌ستن به‌ئه‌و.
راستگۆیی، یه‌که‌مجار له‌گه‌ڵ خۆ، دواتر له‌گه‌ڵ هه‌موو که‌سێکدا.
رێزگرتن له‌هه‌موو که‌سێک، به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنی پله‌وپایه‌.
خۆبه‌گه‌وره‌تر نه‌زانین له‌هیچ که‌سێک، ئه‌گه‌ر له‌به‌رزترین لوتکه‌ی ژیانیشدابێ.
به‌که‌منه‌گرتنی هیچ که‌سێک، ئه‌گه‌ر له‌نزمترین پله‌شدابێ.
دانه‌به‌زاندنی نرخی هیچ که‌سێک نه‌به‌قسه‌، نه‌به‌کرده‌وه‌.
بیرنه‌کردنه‌وه‌ له‌زیانگه‌یاندن به‌ هیچ شتێک له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندیی تایبه‌تدا.
گرتنه‌به‌ری رێگای راست بۆ بژیوی ژیان.
تێکه‌ڵنه‌بوون له‌گه‌ڵ که‌سانی ناڕاست و فێڵبازدا.
خۆ به‌دوور گرتن له‌درۆکردن و خۆهه‌ڵکێشان.
هاوده‌ردیکردنی خه‌ڵک به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنی به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی تایبه‌تی.
دروستکردنی که‌سایه‌تیه‌کی شیاو به‌هۆی توانای خۆت، نه‌ک خۆهه‌ڵواسین به‌خه‌ڵکی دیکه‌وه‌!
به‌وه‌فابوون له‌گه‌ڵ هه‌موو که‌سێکدا، به‌تایبه‌ت له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌دا که‌ خاوه‌ن چاکه‌ن.
به‌یه‌ک زمان دوان له‌گه‌ڵ هه‌موو که‌سێکدا، چونکه‌ خوا مرۆڤی دوزمانی خۆشناوێ.
پاراستنی رێزو که‌سایه‌تی و خۆ دوورگرتن له‌قسه‌ی بێسوود.
راوێژکردن به‌که‌سانی شاره‌زاو راستگۆ.
کارێک بکرێت‌ که‌نه‌بێته‌ هۆی له‌که‌دارکردنی که‌سایه‌تی.
هه‌رشتێک که‌ دڵ په‌سندی نه‌کا، په‌سند نه‌کرێ‌.
خۆپێنه‌گه‌یاندن له‌سه‌ر حیسابی خه‌ڵک.
گوێگرتن له‌ده‌نگی ویژدان و کردنیی به‌دادوه‌ر، بۆ ئه‌نجامدانی هه‌رکارێک.
هه‌وڵدان بۆ زانست به‌بێ وه‌ستان، به‌ڵام به‌ومه‌ر‌جه‌ که‌له‌خزمه‌تی گشتیدابێ، نه‌ک هه‌ر بۆناو

گیڤاڕا

م. پشده‌ری
‏28‏/06‏/2010
له‌ناو حه‌وشه‌ی ماڵه‌که‌ماندا خێزانم بۆسه‌رگه‌رمی خۆی که‌مێک سه‌وزه‌ی جۆراوجۆری چاندووه‌و ئێستاش که‌ له‌سه‌فه‌ری کوردستانه‌، من ده‌بێ ئاگام لێی بێت بۆ ئه‌وه‌ی وشک نه‌بێت. کوڕێکی دراوسێمان که‌ ته‌مه‌نی نزیک 20 ساڵ ده‌بێ، هات داوای سه‌وزه‌ی کردو منیش وتم: زۆر باشه‌ بابچین بیبڕینه‌وه‌.

به‌ڵام پێش ئه‌وه‌ی ده‌ست به‌کاربین، به‌وشێوه‌یه‌ ده‌ستیکرد به‌ قسه‌کردن، که‌ هیچ له‌گه‌ڵ ژیانی رۆژانه‌ی مندا نه‌ده‌گونجاو وتی: دوێنێ که‌ هه‌ینی بوو، چووی بۆ ئۆکشنی سه‌یاره‌؟ منیش وتم: من قه‌ت ناچم بۆ ئه‌وێ. به‌رده‌وامبو و وتی: من زۆر ده‌چم و ئه‌وه‌م کڕیوه‌و فڵان و فیسار. منیش ورده‌ورده‌ سه‌رقاڵی بڕینه‌وه‌ی سه‌وزه‌ بووم بۆ ئه‌و، به‌ڵام ئه‌و هه‌ر سه‌رگه‌رمی باسه‌که‌ی خۆی بوو. منیش که‌هیچم لێی نه‌ده‌زانی، هه‌رده‌مگوت: به‌ڵێ.. هه‌ر له‌ناو قسه‌کانیدا وتی: کاک فڵان! دایکم زۆر حه‌زی له‌ (گیڤاڕایه‌). من وا تێگه‌یشتم مه‌به‌ستی له‌ سه‌یاره‌ی (گیڤاڕا) بێت. بۆیه‌ گوتم: (گیڤاڕا) زۆر گران نییه‌؟ ئه‌ویش ده‌ستی درێژکرد بۆ لای سه‌وزه‌که‌و وتی: مه‌به‌ستم له‌و سه‌وزانه‌یه‌؛ کامه‌یان ناوی (گیڤاڕایه)‌؟ وتم: وه‌لله‌ من هیچ سه‌وزه‌یه‌کم نه‌بیستووه‌ که‌ ئه‌و ناوه‌ی هه‌بێت! به‌ڵام ئه‌و هه‌ر سووربوو له‌سه‌ر قسه‌که‌ی و ده‌یگوت: با، شتێکی ئاوام بیستووه‌، له‌وانه‌یه‌ تۆ نه‌یناسی. پێده‌چوو زۆر ناوی (گیڤاڕا) ی به‌رگوێ که‌وتبێ، هه‌ر بۆیه‌ زۆر له‌ناو مێشکیدا جێگیر بووه‌و شتی دیکه‌ی له‌بیر چۆته‌وه‌! وه‌ک منداڵێک که‌ تازه‌ ده‌چێت بۆ قوتابخانه‌، چونکه‌ زۆر ناوی مامۆستا دێنێ، که‌دێته‌وه‌ بۆ ماڵ ته‌نانه‌ت به‌ دایک و باوکیشی هه‌ر ده‌ڵێ: مامۆستا.

ئێستاش له‌بیرمه‌، ساڵی 1979/، که‌ له‌(ئێران) گه‌ڕاینه‌وه‌، که‌مێک ئه‌شیای کاره‌بایمان له‌گه‌ڵ خۆماندا هێنابۆوه‌. ئه‌وکاته‌ له‌مێژنه‌بوو دێهاته‌کانی کوردستان گوازرابوونه‌وه‌ بۆ ئۆردوگا زۆره‌ ملیه‌کان، یه‌کێک هات بۆماڵمان و هه‌رچی چاوی پێده‌که‌وت، ده‌یگوت: ئه‌و پلاکه‌ بۆچییه‌؟ ده‌بوایه‌ بۆی ڕوونکه‌مه‌وه‌، دواتر ده‌یگوت: ئه‌ی ئه‌و پلاکه‌ بۆچێێه‌؟ ... ئه‌ی ئه‌و پلاکانه‌‌ ناویان چییه‌؟ منیش وتم: ئه‌وه‌نیه‌ خۆت ناوی هه‌مویان ده‌زانی، بۆ له‌من ده‌پرسی؟ ئه‌وه‌نده‌ ناوی پلاکی هێنا، بۆخۆشمان زۆر جار ناوی زۆر شتمان هه‌ر به‌ پلاک ناوده‌برد چونکه‌ بۆمان ئاسانتر بوو.‌

په‌روه‌رده‌

م. پشده‌ری
‏14‏/06‏/2010

سه‌رکه‌وتنێکی زۆر پیرۆزه‌ بۆ هه‌ر که‌سێک، که‌له‌ناو باوه‌شی دایک و باوکیدا په‌روه‌رده‌ کرابێت و به‌ زۆرێک له‌ئاواته‌کانی گه‌یشتبێت. له‌وه‌ش گرنگتر ئه‌وه‌یه‌ که‌ هه‌رکه‌سێک له‌و به‌هره‌ به‌نرخه‌یه‌ بێبه‌ش
بووبێت، بتوانێت خۆی په‌روه‌رده‌ بکات و لانیکه‌م به‌ که‌مێک له‌ئاواته‌کانی بگات.
من خۆم یه‌کێک بووم له‌وکه‌سانه‌ که‌ به‌داخه‌وه‌ به‌هۆی بارودۆخی نه‌گونجاو، نه‌متوانی وه‌ک پێویست له‌و به‌هره‌ گه‌وره‌یه‌ به‌هره‌مه‌ند بم. به‌ڵام به‌هۆی شه‌قی رۆژگارو گه‌ڕان و سووڕان و ده‌ربه‌ده‌ری و تێکه‌ڵبوونم له‌گه‌ڵ خه‌ڵکی باش و به‌ ئه‌زموون دا، هه‌روه‌ها زیان پێگه‌یشتن له‌لایه‌ن که‌سانی هه‌لپه‌رست و به‌رژه‌وه‌ندی پارێزه‌وه‌، فێری هه‌ندێک شت بووم، که ‌بێگومان سوودی زۆر گه‌وره‌یان به‌من به‌خشیوه‌‌.

یه‌که‌م: خۆناسین، چونکه‌ هه‌رکه‌سێک خۆینه‌ناسێ، ناتوانێ که‌س بناسێ.
دووه‌م: خۆشه‌ویستی بۆ نیشتیمان، ئه‌ویش‌ تاکو لێی دوور نه‌که‌ویته‌وه‌، نازانی چه‌نده‌ به‌نرخه‌.
سێ یه‌م: خۆشه‌ویستی بۆ هه‌موو مرۆڤێک، چونکه‌ جگه‌ له‌جیاوازی زمان، هیچ جیاوزیه‌کی دیکه‌ به‌دیناکه‌م له‌نێوانیاندا.
چواره‌م: ئه‌گه‌ر له‌ده‌ستم هاتبێ، چاکه‌کردن به‌بێ به‌رامبه‌ر. که‌ بێگومان ئه‌وه‌ ئه‌رکه‌.
پێنجه‌م: تێگه‌یشتن له‌خۆشی و ناخۆشیه‌کانی خه‌ڵک و هاوبه‌شیکردنیان.
شه‌شه‌م: به‌وه‌ی که‌ هه‌مه‌ رازیم و چاوم له‌ماڵی هیچ که‌سێک نی یه‌.
حه‌وته‌م: هه‌وڵده‌ده‌م له‌ هه‌موو که‌سێک شت فێربم، چونکه‌ هه‌رکه‌سه‌‌و به‌شێوه‌یه‌ک شاره‌زایی زیاتری هه‌یه‌و سوودی لێوه‌رده‌گیرێت.
هه‌شته‌م: هه‌رکه‌سێک رێز له‌خۆی نه‌گرێت، خۆمی لێ به‌دوور ده‌گرم.
نۆیه‌م: هه‌رکه‌سێک به‌ هه‌ر شێوه‌یه‌ک زیان به‌ که‌سایه‌تیم بگه‌یه‌نێت، خۆمی لێده‌پارێزم.
ده‌یه‌م: خۆشبه‌ختی خۆم له‌خۆشبه‌ختی خه‌ڵکدا ده‌بینمه‌وه‌، هه‌روه‌کچۆن به‌دبه‌ختی خۆم له ‌به‌دبه‌ختیه‌کانی خه‌ڵکدا.

گوێ ره‌ش

م. پشده‌ری
‏16‏/06‏/2010

گوێڕه‌ش، گیانله‌به‌رێکه‌ له‌پشیله‌ گه‌وره‌ترو له‌ رێویش بچووکتره‌. به‌ڵام ئه‌و گیانله‌به‌ره‌، هه‌ر به‌دوای شێره‌وه‌یه‌و بۆ هه‌موو گیانله‌به‌ره‌کانی دیکه‌ جێی سه‌رسوڕمانه‌. هه‌ر بۆیه‌ لێی ده‌پرسن و ده‌ڵێن: تۆ له‌گه‌ڵ شێردا جیاوازیت یه‌کجار زۆره‌! بۆ هه‌ر حه‌زده‌که‌ی له‌دوای شێر بڕۆی؟ یان ئه‌گه‌ر له‌دوای ئه‌و ده‌ڕۆی، بۆ لێی نزیک نابیه‌وه‌؟ به‌رده‌وام ده‌بن و ده‌ڵێن: پێمانخۆشه‌ بزانین که‌ تۆ و شێر، له‌ چ شتێکدا یه‌کتر ده‌گرنه‌وه‌؟

له‌ وڵامدا ده‌ڵێ: من و شێر له‌هه‌موو شتێکدا جیاوازیمان هه‌یه‌؛ ئه‌و گه‌وره‌یه‌، من بچووکم. ئه‌و به‌هێزه‌، من بێهێزم هتد... به‌ڵام... له‌دواکه‌وتنی شێردا، من دوو سوود وه‌رده‌گرم، که‌ بۆمن زۆر گرینگن: یه‌که‌میان ئه‌وه‌یه‌ که ‌له‌دوای ئه‌و ده‌ڕۆم، له‌دوژمنه‌کانم پارێزراوم. دووه‌میان ئه‌وه‌یه‌ که‌ پاشماوه‌که‌ی ئه‌و ده‌خۆم؛ که‌ هه‌مووی بۆ نه‌خورا. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌نده‌ش لێی نزیک نابمه‌وه‌ که‌ بمخوا.

ئه‌و نموونه‌یه‌، یه‌کێکه‌ له‌نموونه‌ شاکاره‌کانی (سعدی شیرازی) که‌به‌ڕاستی زۆر گونجاوه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و که‌سانه‌دا، که‌ بۆ خۆناساندن به‌ خه‌ڵک، یان به‌ خه‌یاڵی خۆیان بۆ پۆینت زیادکردن له‌سه‌ر که‌سایه‌تی خۆیان، له‌و که‌سانه‌ نزیک ده‌بنه‌وه‌ که‌ که‌مێک له‌ناو خه‌ڵکدا دیارن. ئینجا ئه‌و دیاربوونه‌، چ به‌هۆی ده‌سه‌ڵاته‌وه‌بێ، چ به‌هۆی سامانه‌وه‌بێ، یان به‌هۆ شه‌هاده‌وه‌بێ! که‌ پێموایه‌ هه‌رکه‌سێک پێویسته‌ بۆخۆی هه‌وڵدا که‌سایه‌تی بۆخۆی دروست بکا، نه‌ک به‌هۆی که‌سایه‌تی که‌سایه‌تیه‌کان، له‌ که‌سایه‌تی خۆی زیاد بکا!
هه‌ر بۆیه‌ کورد ده‌ڵێ: (تێگوشین به‌ته‌مای ماڵی دراوسێ، هه‌ر وشکه‌)