My photos

Monday, May 31, 2010

پێشه‌کی


گرنگترین شت بۆ هه‌ر که‌سێک له‌ژیاندا، دانه‌بڕانه‌ له‌ کۆمه‌ڵگا. به‌ تایبه‌ت ئه‌و کۆمه‌ڵگایه‌ی که‌ تیایدا گه‌وره‌ بووه‌و په‌روه‌رده‌کراوه.‌ هۆی دانه‌بڕانیش، ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ په‌یوه‌ندی به‌رده‌وام‌و خزمه‌تکردن به‌بێ جیاوازی‌و له‌به‌رچاونه‌گرتنی هیچ به‌رژه‌وه‌ندییه‌کی تایبه‌تی.

دانه‌بڕان له‌کۆمه‌ڵگاو په‌یوه‌ندیکردن به‌هه‌موو تاکه‌کان، کارێکی ئاسان نییه‌، چونکه‌ ناکرێ به‌ ته‌له‌فۆن، به‌ فاکس، به‌ ئیمه‌یڵ‌و نامه‌ هه‌ست‌و سۆزو ئه‌و ئه‌رکه‌ی که‌ پێویسته‌ ئه‌نجام بدرێ، بگه‌یه‌نرێت به‌ هه‌موان. به‌ڵام هه‌رکه‌سێک به‌پێی توانای خۆی ده‌توانێ ئه‌و په‌یوه‌ندیه‌ روحییه‌ ڕێکبخات‌و دانه‌بڕیت له‌کۆمه‌ڵگاکه‌ی.
هه‌ر له‌جوتیارو وه‌رزێره‌وه‌ تا ده‌گاته‌ به‌رزترین پله‌ی لێپرسراویه‌تی به‌ هه‌موو چین و توێژه‌کانیه‌وه‌، ئه‌گه‌ر گشت لایه‌ک به‌ئه‌رکه‌ پیرۆزه‌کانیانه‌وه‌ هه‌ستن، به‌بێ گومان کۆمه‌ڵگا ده‌بێته‌ کۆمه‌ڵگایه‌کی نموونه‌و په‌یوه‌ندی ڕاسته‌قینه‌ له‌نێوان هه‌مواندا دروست ده‌بێ.
لێره‌دا من ده‌مه‌وێ (دیاری مێروله‌، قاچه‌ کلۆیه‌) بکه‌م به‌ نموونه‌ بۆ ئه‌و ئاره‌زوویه‌ی که‌ له‌ناخمدایه‌و ده‌مه‌وێ له‌ڕێگای ئاماده‌کردن‌و وه‌رگێڕانی ئه‌م نامێلکه‌یه‌وه له‌گه‌ڵ که‌مێک ده‌ستکاریکردن له‌ هێندێک شوێندا بۆ زیاتر تێگه‌یاندنی خوێنه‌رانی خۆشه‌ویست، وه‌ک دیارییه‌ک بیگه‌یه‌نم به‌ هاوزمانان‌‌و هاو نیشتیمانیانی خۆشه‌ویستم‌. به‌و هیوایه‌ له‌کاتی خوێندنه‌ودا نه‌بێته‌ هۆی بێزار بوون‌و سه‌ریه‌شه‌.

بێگومان هیچ کارێک ئه‌گه‌ر هه‌وڵی بۆنه‌درێ‌و کاتی بۆته‌رخان نه‌کرێ، ئاسان نییه‌، ته‌نانه‌ت خوێندنه‌وه‌ی (کتێب)یش که‌مێک له‌خۆبردوویی ده‌وێت‌و پێویسته‌ کاتی بۆ دیاری بکرێت، هه‌روه‌ک چۆن بۆ خواردن‌و خواردنه‌وه‌و خه‌وتن‌، یان کارکردن بۆ بژیوو دابینکردنی ژیانی ڕۆژانه‌ کاتیی تایبه‌تیی ته‌رخانکراوه‌.
به‌ڕای من "کتێب" ئاوێنه‌یه‌که زۆر جوان خۆمانی تێدا ده‌بینین‌و دڵسۆزترین هاوڕێشه‌‌ که‌ به‌بێ ده‌نگی و به‌بێ تووه‌بوون، هه‌موو که‌م‌و کوڕیه‌کانمان پێده‌ڵێ‌و به‌دڵنیاییه‌وه‌ ئه‌گه‌ر به‌قسه‌ی بکه‌ین، ده‌بین به‌ مرۆڤێکی ئاسایی‌و خاون ئه‌زموونێکی زۆر باش.
ئه‌م‌ نامێلکه‌یه‌ بریتی یه‌ له‌ چه‌ند چیرۆکێک، که‌هه‌ر یه‌که‌یان چه‌ندین وانه‌و به‌سه‌رهاتی جۆراوجۆری تێدایه‌. که‌پێموایه‌ ئه‌گه‌ر به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنی هه‌ستی نه‌ته‌وه‌یی بیانخوێنینه‌وه‌، زۆر شتمان بۆ ده‌رده‌که‌وێ‌. به‌دڵنیاییه‌وه‌ هه‌رکامـێک له‌م چیرۆکانه‌، که‌ هه‌ریه‌که‌ی له‌ژێر ناوو په‌رده‌یه‌کدا نوسراوه‌، ده‌بێته‌ هۆی ده‌ستکه‌وتنی کۆمه‌ڵێک زانیاری له‌ژیانی ڕۆژانه‌ماندا.
محه‌ممه‌د پشده‌ری
ئوسترالیا-ئه‌ده‌لاید
‏04‏/03‏/2010

شمشیری داموکڵێس

(دیۆنیزیۆس) (پادشا)ی سیراكۆز، 1367- 1430 پێش زایین، خاوەن دەسەڵاتێکی زۆر و له‌هه‌مانکاتیشدا زۆر چەوسێنەر بووەو خەڵك لێی بێزار بووه‌. هه‌ر بۆیه‌ لەترسی گیانیان بەناچاری ڕێزیان لێگرتووە!
ڕۆژێك یەكێك لەدۆستانی نزیكی (پادشا) كەناوی (دامۆكڵێس) ده‌بێ، پێی ده‌ڵێ: تۆ چەند بەختەوەری! هەر ئارەزوویەك كەهەر كەسێك له‌ دنیادا هەیبێت، تۆ به‌ته‌نیا پێی گەیشتووی. لەهێكڕا (پادشا) ده‌ڵێ: (داموكڵێس)! دۆستی دێرین، حەز دەكەی لەجێگای من بی؟ (داموكڵێس) لەبیستنی ئه‌و پێشنیارە، كەوتە گومان و دڵە ڕاوکێ‌. زۆر ترسا لەوەی كە (پادشا)ی بێبەزەیی و خوێن ڕێژ، بۆ پێشگرتن لەوەی كە نەبادا ڕۆژێك بییه‌وێت یان لانی كەم هەر بەخەیاڵیدابێت، هەوڵی ئه‌وە بدات لەسەر دەسەڵات لای به‌رێت، بیکووژێت. هه‌ر بۆیه‌ زۆر بەپەلە وتی: نەخێر، هەروەها وتی: ئه‌ی خاوەن شكۆ، من نامەوێ لەجێگای تۆ بم تەنیا ئارەزووم ئه‌وەیە هەر بۆیەك ڕۆژ لەگەورەیی‌و جێگاو سەروەت‌و خۆشی و لەزەتەكانی تۆ بەهرە وەربگرم.
(پادشا) وتی: زۆر باشە، هەر ئه‌مڕۆ من ده‌رفه‌تت پێدەدەم كە بۆ ماوەی 24 كاتژمێر لەجێگای من بی‌و لەخۆشیەكانی ڕۆژگار، كەمن چێژیان لێوەردەگرم كەڵكیان لێوەربگری.
بەیانیەكەی، هەر هەمان ڕۆژ (داموكڵێس) هات بۆ كۆشكی پادشا، (پادشایش) بەسه‌رجه‌م كاربەدەستانی ده‌رباری ڕاگەیاند كە (داموكڵێس) ببەن بۆ سەر كورسی دەسەڵات‌و هەر لەئێستاشەوە بە(پادشا)ی خۆتانی بزانن‌و گوێ ڕایەڵی هەموو بڕیاره‌کانی بن.
(داموكڵێس) لەكۆشكی پادشاییدا لەسەر كورسی دەسەڵات دانیشت، كە مێزێك لە پێشی بو و ڕازا بۆوە بەهەموو جۆرە خواردن‌و خواردنەوەیەك. وێڕای چەندین گوڵی جوان و عەتری جۆراو جۆرو بۆنخۆش كە لەسەر مێزەكە دانرابوو ڕازێنرابۆوە بەزۆر شتی بەنرخ كە بۆمن ته‌نیا هه‌ر خەون و خەیاڵبوو هیچی تر.
(داموكڵێس) ده‌ڵێ: هەستم دەكرد كە له‌هیچ شتێكم كەم نییەو ئێستا بەختەوەر ترین كەسی سه‌ر ڕووی زه‌وی منم. بەڵام كاتێك چووم بۆ سەر تەختی پادشایی و پاش ماوه‌یه‌ک ڕاكشام لەسەر پشت، بۆ ئه‌وەی كەمێك پشوو بده‌م، كە چاوم كردنەوە، دیتم شمشێرێكی زۆر گەورەو ترسناك لەسەرووی سەرمه‌وە هەڵواسرابوو بەداوێكی زۆر باریك. ڕێك لەبه‌رامبه‌ر سینگم كەهەموو کاتێک چاوەڕوانی كەوتنە خواره‌وه‌و پـسانی ئه‌و داوە باریكەم دەكرد، که ‌شمشێره‌که‌ ‌بکه‌وێته‌ خواره‌وه‌و ناو دڵم لەتبكات. بەردەوام لەژێر هەڕەشەی ئه‌و شمشێرەدا دەلەرزیم‌و پێكەنین و خۆشی لەسەر لێوانم وشك ببۆوەو ڕەنگ لەسەر دەم‌و چاوم نەمابوو. هه‌ر بۆیه‌ ئارەزووی هیچ خواردن و خواردنەوەیەكیشم نەدەكردو نەمدویست تەنانەت گوێم لەهیچ ئاهەنگێكیش بێت. تەنیا ئارە زوو یەك كەهەمبوو، ئه‌وەبوو كە هەرچی زووترە لەو كۆشكە ترساكە ڕابكه‌م‌و بگەڕێمەوە بۆ ناو ماڵه‌ ساکارو ئارامه‌که‌ی خۆم.
لەهەمان كاتیشدا كە ڕەنگم لێبڕابو و دەلەرزیم‌و بیرم لەوەدەكردەوە كەچۆن ڕێگایەك بدۆزمەوە بۆ دەرچوون لەو شوێنە پڕ مەترسیە، (پادشا) ده‌رگای کرده‌وه‌و هات بۆناو كۆشك‌و پرسی: دۆستی من! بۆ وا ڕه‌نگت گۆڕاوه‌و دەلەرزی؟ چی بووە كەئاوا شێواوی؟ (داموكڵێس) بەپەنجەی دەستی ڕاست ئاماژەی بۆسەرەوەی خۆی كرد. دواتر که‌مێك سەری بەرزكردەوەو بە گۆشەی چاو كەمێك سەیری كردو وتی: ئه‌م شمشێرە دەببینی؟ خەوو خۆراكی لێم بڕیوە! (پادشا) وتی: بەڵێ زۆر باش دەیبینم، مەگەر تۆ نەتزانیوە كە شمشێرێكی ئاوا هەمیشە لەسەر سەری من‌و سه‌رجه‌م دەسەڵاتدارانی دنیا هەڵواسراوەو بەردەوام هەڕەشە دەكات؟ مه‌به‌ست له‌و شمشێره‌، ڕق و قین و تووڕه‌یی خه‌ڵکه‌ به‌رامبه‌ر به‌ ده‌سه‌ڵات. باش بزانه‌ که‌ من لەهەر چركەیەكدا ده‌ترسێم یەكێك پەلامارم بدات‌و بمكووژێت. من زۆر باش دەزانم هەموو ئه‌و كەسانەی كە بەهۆی زوڵم و زۆرداری‌و چه‌وساندنه‌وه‌ی من خۆشەویست و ئازیزانیان لەدەستداوە، هەمیشە لەبیری تۆڵە سه‌ندنه‌وه‌ دان‌و هەرگیز لە بیریان ناچێتەوە.
(داموكڵێس) بە(پادشا)ی وت: ئه‌وەندە بەسە بۆمن. ئه‌و كەسە، كەسە، حەڕفێكی بەسە. تكایە ڕێگام پێبدە بڕۆم، من ئێستا دەزانم كەچەندە هەڵەبووم! خاوەنی پارەو دەسەڵات بەو شێوەیە كەمن بیرم لێده‌كرده‌وه‌، بەختەوەرنین. مۆڵه‌تم پێبدە بگەڕێمەوە بۆ که‌لاوه‌ بچووكه‌كەی خۆم، که‌ هه‌رگیز به‌کۆشک و ده‌سه‌ڵات‌و سه‌روه‌ت‌و سامانی تۆ نایگۆڕمه‌وه‌ كە لەفڵان گوندەیەو لەوێ دەست بكەمەوە بە ژیانە سادەو ساکارو بێمەترسیەكەی خۆم.
(پادشا) داواكەی لێپه‌سندكردو (داموكڵێس) بۆ ماڵه‌که‌ی خۆی گەڕایەوە. تاكو مردیش لەو گوندەو لەو ماڵه‌ ئارام و بێده‌نگه‌دا كەهەیبوو، دەرنەچوو. زۆریش ڕازیبوو لەو ژیانە كەسروشت پێی به‌خشیبوو.

سێ یه‌مین ساویلکه‌



جارێك دوو كەس، بە ڕێكەوت، دەبن بەهاوڕێ و هاو سەفەر، ڕێگاشیـان دوورو درێـژ دەبـێـت و دەبوایە، بەدرێـژایی ئه‌و‌ ڕێگایەش هەر بەپێ بڕۆن، یەكێكیان ده‌ڵێ: بۆ ئه‌وەی زۆر هەست بەماندوویی نه‌که‌ین و ڕێگای درێژ كورت بكەینەوە، باشوایە بەیەكەوە (وتووێژ‌) بكەین و هـەر یـەكـە باس لە ئارە زوو یەكمان بكەین، بۆ ئه‌وه‌ی سەرمان گەرم بێت و بیر لە دوورو درێژی ڕێگا نەكەینەوەو ماندووییمان لەبیر بچێتەوە.
ئه‌وەی دیکه‌یان وتی: منیش پێم باشەو فەرموو تۆ یەكەم جار ئارەزووی خۆت بڵێ:
یەكەم وتی: من ئارەزووم ئه‌وەیە، که‌ ڕانه‌ مەڕێكی زۆرم هەبوایەو لە شیرو ماست‌و ڕۆن و خوورییەكەی سوودو قازانجێکی زۆرم دەست كەوتبایەو به‌هۆی به‌رهه‌می زۆری داهاته‌که‌م، بوبام بەیەكەمین بازرگان‌و دەوڵەمەندی سەرزەوی. ڕووی كردە هاوڕێیەكەی تری‌و وتی: ئه‌ی تۆ ئارەزووت چییە؟
دووه‌م هه‌روه‌ک له‌شێوه‌ی ده‌رده‌که‌وت ئێره‌یی به‌هاوڕێکه‌ی ده‌برد! بۆیه‌ وتی: منیش ئارەزووم ئه‌وەیە، یەك ڕەوە گورگی زۆرم هەبوایە، بۆئه‌وەی هه‌موو مەڕەكانی تۆیان بخواردایە. هاوڕێیەكەی تر، که‌به هۆی ئه‌و هه‌موو زیانه‌ گه‌وره‌یه‌ که‌لێی که‌وتووه‌، تاساو وتی: بەڕاستی وا دەڵێی یان گاڵتە دەكەی؟
ئه‌ویش وڵامی دایەوەو وتی: نە خێر، گاڵتە ناكەم‌و بەڕاستی ئه‌وە ئارەزووی مـنە!
ئه‌ویش سه‌ری باداو وتی: لەو شانسه‌ی من! كێ بووە بە هاوڕێ و هاو سەفەرم؟! لەسەر هیچ‌و خۆڕایی دژایەتیم دەكات‌و سەروەت و سامانم لەناو دەبات.
لەم قسه‌یەك و لەو قسه‌یەك، پەلاماری یەكتریانداو كەوتنە گیانی یەكترو زۆر لەسەرو گوێلاكی یەكتریان ڕاكـێـشـا بەمەبەستی كوشتن! تا هەردووكیان بێ هێز بوون! دوای شەڕو لێكدانێكی یەكجار زۆر یەكێكیان وتی: با كۆتایی بەو شەڕە ماڵوێرانكەرە بێنین و ڕێگای خۆما بگرینەبەر، هه‌ر وه‌ها بڕیار بدەین لەڕێگادا یەكەم جار تووشی هەركەسێك هاتین بیكەین بەدادوەری خۆمان‌و هەر بڕیارێك که‌ئه‌و دەریكرد، ئێمەیش پێی قایل بین.
هەرچۆنێكبوو لەسەر ئه‌وە پێكهاتن و وردە وردە دەستیا نكرد بە ڕۆیشتن، بەڵام حەزیان لەچارەی یەكتری نەدەكردو بەیەكەوە قسه‌یان نەدەكرد.
لەهێكڕا تووشی كابرایەكی پیرو بەتەمەن هاتن كە گوێدرێژێكی پێبو و دوو مەشكە دۆشاویـشـی لێ باركردبوون بەمەبەستی چوون بۆ‌ ناو شارو فرۆشتنی دۆشاوه‌که‌ بۆ به‌ڕێوه‌ بردنی ژیانی ماڵومنداڵی. ئه‌وانیش، ڕویانكردە پیاوی پیرو وتیان: مامەگیان ئێمە زۆر باش دەزانین که‌ تۆ لەبەرئه‌وەی تەمەنت زۆرە، دڵنیاین ئه‌زموون و تا قیكردنەوەی ژیانیشت هەر زۆرە، بۆیە داوات لێدەكەین كە دادوەرمان بی‌و گوێ ڕابگری بۆ هەریەكێك لە ئێمە تاقسه‌ی خۆمان بكەین. بزانە كام یەكێك لەئێمە تاوانبارە.
مامەی پیرو ژیرو خاوەن بیریش، زۆر بە ئارامی گوێـی ڕاگـرت تا هەردوكـیـان بەتەواوی ڕوداوەکه‌ی خۆ‌یان گێڕایەوە.
دوای تەواو بوونی قسه‌كانیان، مامەی پیرو به‌ئه‌زموون بۆ ئه‌وه‌ی پێیان بسه‌لمێنێت که‌ ئه‌وانه‌ چه‌نده‌ ساویلکه‌و نه‌زانن، هه‌روه‌ها نیشاندانی بیرو هزری تیژی خۆی بەمەبەستی دادوەریكردن، ڕۆیشت بۆلای گوێدرێژەكەو هەردووك مەشكە دۆشاوەكەی هێنانه‌ خوارێ‌و زۆر به‌ سپایی زاری كردنەوەو هەموو دۆشاوەكەی بەگۆڕێ وەركرد! ئه‌مجار ڕووی تێكردن‌و وتی: خوێنی من وەك ئه‌و دۆشاوە بڕژێتە سەر ئه‌م زەویە، كە ئێوە هەردووكتان نەفام‌و نەزان‌و سادەو ساویلكە نەبن!!!!!
هه‌ر بۆیه‌ گوتراوه‌:
( گه‌وره‌یی به‌ ئه‌قڵه‌ نه‌ک به‌ساڵ، ده‌وڵه‌مه‌ندیش به‌هونه‌ره‌ نه‌ک به‌ماڵ.) (سعدی)

رۆژێک به‌کارت دێ

ڕۆژێك پیاوێكی گوندی لەگەڵ (کوڕه‌که‌)ی لەگوندەكەی خۆیانەوە بەرەو گوندێكی دیكە دەڕۆیشتن، (باوک) ئه‌وەندەی كەپێویست بوو خواردنی ئامادە كردو پێچایەوەو بە(کوڕه‌که‌)ی وت: ئاویش لەسەر ڕێگامان دەست دەكەوێت.
كاتێك كەوتنەڕێ، هەنگاو هەنگاو ڕێگایان دەپێوا، دیتیان‌ ناڵێكی ئاسن لەلێواری ڕێگا كەوتووە، (باوک) بە(کوڕه‌که‌)ی وت: كوڕم‌ ئه‌م ناڵە هەڵبگرەوە لەوانەیە ڕۆژێـك بەكارمان بێت.
(کوڕه‌که‌) وتی: ئه‌ی بابـە! ناڵێكی ئاسنی شكاو چ نرخێكی هـەیەو بەكاری چی دێـت؟ بەڕای من نرخی ئه‌وەی نییه‌ كەهەڵی بگرینه‌وه‌و لەخۆمانی بكەینە بار.
(باوک) زانی كە(کوڕه‌که‌)ی تاكو ئێستا لەژیانیدا ناخۆشی نەدیتوەو تووشی تەنگانەو لێقەومان نەهاتووە. بۆیه‌ نرخی ژیان بەو شێوەیەی كەپێویـستە، نازانێ. لەبەر ئه‌وە ماوەیەك بێدەنگ بوو هیچی پێ نەوت‌و خۆی خوار كردەوە ناڵەشكاوەكەی هەڵگرتەوەو خستیە ناو توربێنە كەیەوەو ڕۆیشتن.
لەناو ئاوایی گەیـشتـنە دوكانێكی ناڵبەندی‌و (باوک) ناڵەكەی فرۆشت بە دوو شایی، (پارەی ئه‌وكاتەی ئێرانی) دواتر چاویان كەوت بەكابرایەكی گێلاس فرۆش، بەرەو گوند دەڕۆیشت كە بیانفرۆشێت، (باوک) بەو دوو شاییە هه‌ندێك گێلاسی لێ كڕین‌و خستنیە ناو توربێنەكەی. كەگەیشـتنە بیابان، هەوا وردە وردە گەرم دەبوو ئـاو-یش لەو نزیكانە نەبوو.
(کوڕه‌که‌) لەلایەك زۆر ماندوو، لەلایەكی دیکه‌شه‌وه‌ گەرماو تینوویەتی زۆر هێرشی بۆ هێنابوو، بۆیه‌ وتی: بابە! لـەم نـزیكانە ئاو هه‌یه‌؟ ده‌مم وشك بووەو زۆر تینوومە. (باوک) كە لـەپێـشەوە دەڕۆیـشت، وتی: ئه‌ی چۆن كوڕم، دوای نیو كاتژمێری دیکه‌ دەگەینە ئاو.
(باوک) كـەزانی (کوڕه‌که‌)ی زۆر تـینووەو خەریكە لەڕۆیشتن دەكەوێت، وه‌ک هەمـوو (باوک)ێك ئاسا دڵی پڕلەسۆزو خۆشەویستی كەوتە جۆش‌و یەك دنكە گێلاسی فڕێدایە سەر ڕێگا. (کوڕه‌که‌) كەگێلاسەكەی دیت لەسەر زەوی كەوتبوو زۆر بەپەله‌ هەڵی گرتەوەو خواردی، ده‌می كەلەتینوان وشك ببوو، كەمێك بەخواردنی گێلاسەكە تەڕو فـێنك بۆوە. سەد هەنگاوێكی دیکه‌ ڕۆیـشتن، دیسان (باوک) دنکه‌ گێلاسێكی دیکه‌ی فڕێدایە سەرزەوی و (کوڕه‌که‌)ش بۆیچوو هەڵیگرتەوەو خواردی.
لەئه‌نجامدا هەر پەنجا، یان شەست هەنگاوێك دەڕۆیشتن و (باوک) یەك دانە گێلاسی فڕێدەدایە سەر زەوی‌و (کوڕه‌که‌)ش هەڵیدەگرتەوەو دەیخوارد، تاگێلاسەكان تەواو بوون.
زۆریش پێنەچوو گەیشتنە ئاوێكی ساردو سازگار، ئه‌مجار (باوک) وتی: كوڕم! لەبیرتە كە ووتم: ئه‌و ناڵە هەڵبگرەوەو تۆش وتـت: نرخی ئه‌وەی نییەو بـۆ ئه‌وە ناشێ كەلەخۆمانی باربكەین؟ هه‌روه‌ک بینیت، من خۆم هەڵم گرتەوەو فرۆشتم بەناڵبەند بەدوو شایی، به‌دوو شاییەكەش ئه‌و گێلاسانەم كڕین بۆتۆ. بەڵام هەموویانم لەسەر یەك نەدا پـێـت، بۆئه‌وەی ئه‌وە بزانی تـۆ یـەكجار نەتتوانی خۆت خوار بكەیەوە تـا نـاڵە ئاسنەكە هەڵبگریەوە! بەڵام سی و حەوت جار خۆت خوار كردەوەو دانە دانە گێلاسەكانت لەسەر زەوی هەڵگرتنەوە.
ده‌رئه‌نجام دیـتت هەمان ناڵە شكاوه‌كە که‌بەلای تۆوە زۆر بێ نرخ بوو، چۆن فریای تۆ كەوت لەكاتی تینوویەتی، لە بیابانێكی گەرم‌و وشك و بێ ئاودا؟ كەوابوو هەمیشە لەبیرت بێت، هەرشـتـێـك، كەبەلاتەوە بێ نرخ بێ، ڕۆژێـك بەكارت دێ.

مشکی بێچاره‌

ڕۆژێک (مشک)ێک بەپەلە، لەكونەكەی دێتە دەرەوە بۆ ئه‌وەی هه‌ندێك خواردن بۆ بێچوەكانی په‌یدا بکات، لەهێكڕا چاوی كەوت بە(پشیله‌)یەك كە لەبه‌رامبه‌ر كونەكەیدا كەمینی دانابوو چاوەڕێی نێچیرێكی دەكرد كەدەستی كەوێت و بیخوات بۆ ئه‌وەی كەمـێك برسیەتی لابچێت. (مشک) لەبەرئه‌وەی هیچ ڕێگایەكی نەبوو بۆ ڕاكردن‌و خۆ ڕزگاركردن، هه‌روه‌ها نەشیدەتوانی بگەڕێتەوە بۆ ناو كونەكەی، تێگە یشت كەگیانی كەو تووەتە مەترسیه‌وه‌و (پشیله‌)یش برسییە، بۆیە هاتووە بۆ بەر دەرگای ماڵی ئه‌و.
(مشک) كەوتە بیركردنەوە بۆ دۆزینەوەی پیلانێك بۆ خۆڕزگاركردن، که‌ بەهەرشێوەیەكبێ بگەڕێتەوە بۆلای بێچوه‌کانی. ده‌رئه‌نجام بەناچاری دەستیكرد بەزمانلووسی و ماستاو كردن‌و‌ وتی: ئه‌ی هاو وڵاتی بەڕێز، زۆر باشبوو كەلێرە توانیم زیارەتت بكەم، ڕۆژی ڕابردوو ڕانی چوێلەكەیەکم دەستكەوت لەگەڵ چەند دانە كولیچەی شیرین و زۆر بەتام، بۆ كاتی پێویست زەخیرەم كردوون، وا لەناو ئه‌نباری خواردەمەنی دامناون لە ژوورەوەی ماڵەكەم، ئه‌گەر مۆڵەتم پێ بدەی دەچم دەیان هێنم بۆ خزمە تت.
(پشیله‌)ی برسی بەبیستنی ئه‌و قـسانە بیرو هۆشی لەدەستداو بە (مشک)ی وت: بڕۆ بزانم چ دەكەی و چۆن لەگەورەی خۆت پێشوازی دەكەی! (مشک)، كەلەدەست (پشیله‌) ڕزگاری بوو، بەسپایی و بەهێمنی خۆی گەیاندەوە ناو كـونەكەی و لەكـاتێكدا که‌لەترسی (پشیله‌) هەموو گیانی دەلەرزی، دوای ماوەیەك كەكەمێك هاتەوە سەرخۆ وتی: تازە بەهیچ شێوەیەك لەماڵەكەم ناچمە دەرەوەو بەوەی كەتاكو ئێستا كۆم كردۆتەوە ڕادەبوێرم.
هه‌ندێك جاریش دەیوت: ئه‌گەر كەمێكیش (پشیله‌) لەبەردەرگای ماڵەكەم ڕابگرم قەیدی نییە، ئه‌و وادەزانێت كەمن ئێستا خەریكی ڕازاندنەوەی خوان و ئامادە كردنی خواردنەكانم كە بۆی ببەم.
لەدەرەوەی ماڵی (مشک)یش، (پشیله‌) لەدرەنگ هاتنەوەی نیگه‌ران دیاربوو هەروەها دەیوت: لەوانەشە خواردنەكان ئامادە بكات بۆیە وا درەنگ دەگەڕێتەوە. كەوابوو نابێ بكەومە گومان‌و دڵە ڕاوكێ‌و لەدرەنگ هاتنەوەی بێ هومێد بم. هەروەها دەیوت: جگە لەچاوەڕوانی كردن هیچ چـارەیەكی دیکه‌م نییە، بزانم چـۆن دەبێ؟ (مشک) كەلەناو كونە بچووك و تاریكەكەیدا دەهات و دەچوو، (پشیله‌)ی دیـت، لەدوورەوەو سڵاوی لێكردو (پشیله‌)ش وتی: علیك‌السلام ئه‌ی (مشک). بۆ وادرەنگ هاتیەوەو ئه‌وەندە منت بەچاوەڕوانی هێـشتەوە؟ (مشک) وتی: هەروەك لەپێـشدا عەرزمكردی چووم كە خواردنەكەت بۆ بێنم، بەڵام بەداخەوە منداڵەكانم وایان زانیبوو كەمن چووم بۆ میوانی و بەو زوانە ناگەڕێمەوە، ڕان و كولیچەكەیان خواردبوو. منیش ئێستا وادەگەڕێم بەڵكو شتێكی تر بدۆزمەوە كەشایەنی خواردنی بەڕێزت بێ.
(پشیله‌)ی برسی و بەتەماح لەدڵی خۆیدا وتی: قەیدی نییە هەرچەندە ماوەیەكیشە چاوەڕوانی دەكەم بەڵام دەزانم لەبەرئه‌وەی (مشک) زۆر ڕێزی منی لەلایە، خوانێكی ڕازاوە ڕێك ده‌خات‌و بۆم دێنیتە دەرەوە و منیش خواردنێكی باشی بۆ دەخۆم! هه‌ندێك جاریش دەیوت: نەكا (مشک)ی فێڵباز هەر بەدرۆ منی فریو دابێ و بۆ خۆڕزگار كردن لەدەست من ئه‌و تاكتیكەی بەكارهێنابێ‌و ئه‌و بەڵێنە درۆیانەی پـێمدابێت! (مشک) كەگوێی لەقسه‌كانی (پشیله‌)بوو، لەژوورەوەی كونەكەیدا وتی: ئه‌ی (پشیله‌)ی نەزان، تۆ ئه‌گەر بیروهۆشت لەسەردا هەبوایە، هەر ئه‌وكات منت لەدەست نەدەداو دەتخواردم.

نیه‌ت پاکی


(قوباد) که پادشایهکی ئێرانی دهبێت، ڕۆژێک دەچێت بۆ ڕاو، لەشوێنی ڕاوكردن دەكەوێتە دوای مامزێك و لەسەر بازەكانی دادەبڕێت. ئهو ڕۆژەش که زۆر گەرم دەبێت و تینوێتی هێرشی بۆدێنێ، دوای ماوهیهک لەدوورەوە، لەچۆلهوانییهکدا ڕەشماڵێک دەبێنێ و دەچێت بەرەو لایانو دەڵێت: میوان ڕادەگرن؟ (پیره ژن)ێكی پیر لەڕەشماڵەكە دێتە دەرەوەو زۆر بەڕێزەوە ڕێشمهی ئهسپەكەی دەگرێت تاکوو دادەبەزێت. زۆر لەگەڵی ڕووخۆش دەبێو بەجوانی بەخێری دێنێو خواردنو خواردنەوەیش ئهوەی كەهەیانبوو بۆیدانا.
(قوباد) دوای ئهوهی كە كەمێك ماندوویی لاچوو پاڵی دایەوەو بۆی خەوت، تاكوو ڕۆژ ئاوا خەبەری نەبۆوە. كاتێك ههستا لهخهو، دیتی شەو داهاتووە! بەناچاری هەر لەو ماڵە مایەوە. دوای ڕۆژ ئاوا بوون چەند مانگایەكیان هەبوو لەچۆلگه بەرەو ماڵ گەڕانەوە.
(پیره ژن) كچێكی دوازدە ساڵانەی هەبوو زۆر ژیرو تێگە یشتوو بوو، پێی وت: كچم! بچۆ كەمێك شیر بدۆشە تابیدەم بەمیوانی خۆشەویست. (کچهکه) ڕۆیشت لەمانگایەك شیرێكی زۆری دۆشی، كاتێك (قوباد) ئاوای دیت سەری سووڕماو لەدڵی خۆیدا وتی: ئهوانە لەژێر سێبهری ئاشتیو دادوهری مندا لەو چۆلهوانییه نیشتەجێنو بەو هەموو داهاتەوە ژیان دەبەنەسەرو هیچیش نادەن بەگهنجینهی (پادشا)! ئهگەر لەمانگێکدا تەنانەت ڕۆژێك كەمێك لەداهاتی شیرەكەیان بدەن بەگهنجینهی حکومهت، هیچ لەوان كەم نابێتەوە، بەڵام سەرمایەی وڵات بەرەو زیادبوون دەچت و ئابووری گهشه دهکات.
هەر لەدڵی خۆیدا بڕیاریدا كاتێك گەڕایەوە بەرەو پایتەخت، باج بخاتە سەر خهڵکهکهی.
كەشەو تێپەڕیو دنیا ڕوناک بوو، (پیره ژن) بانگی كچەکهی کردو پێی وت: هەستە لەخەو، بانانی بەیانی بدەین بەمیوان. (کچهکه) هەستا لەخەوو ههروهک ڕۆژانی ڕابردوو چوو بۆلای مانگاكان كەبیاندۆشێت. بهڵام هەرچەند هەوڵیدا شیریان نەداو ناچار هاواریكردو وتی: دایکە، دایکە! هەستە ڕوو لەخوای گەورە بكەو بپاڕێوەو دووعا بكە. وادیارە پادشای وڵات نیەتی گۆڕاوەو نیازی زۆرداری هەیە بەرامبەر بەخەڵكەكەی!
(قوباد) سەری بەرز كردەوەو ڕووی لەخوا كردو وتی: ئهی پهروهردهگار، ئهو كچە كە نازانێت من كێم چۆن زانی كەمن نیەتم گۆڕاوەو ئهو بیرۆكەیەم بەسەر مێشکدا هاتووە؟ (پیره ژن) هەستاو بەگریانەوە ڕووی لەخوا كردو دەستیكرد بەپاڕانەوەو سكاڵا كردن بۆئهوەی بەزەیی پێیاندا بێتەوەو خێرو بەرەكەت بگەڕێتەوە بۆیان و هەروەها ئهگەر سهرۆکی وڵات نیەتی بەرەو خراپە گۆڕابێ، بەرەو چاکی بگەڕێتەوە.
(قوباد) بانگی پیرە ژنی كردو وتی: پێم بڵێ: چۆنتان زانی كە(پادشا)ی ئێوە بیری زۆرداری بەدڵدا هاتووە؟
(پیرە ژن) وتی: هەموو بەیانیان مانگاكانی ئێمە شیری زۆریان دەداو ئهمڕۆش كەنەیانداو هیچ نەخۆشیش نین، زانیمان كە هۆیەكەی گۆڕانی دڵی سهرۆکی وڵاتە بەرەو خراپی بەرامبەر به خهڵکهکهی خۆی! چونكە بیستوومانە هەركاتێك سهرۆکی وڵات نیهتی باش بێت، خوای گەورە خێرو بەرەكەتی زۆر دەبارێنێ بۆ وڵاتەكەیو هەموو كەسێك بەتێریو شادی دەژین. وە ئهگەر بیریش لە چەوساندنەوەو ئازاردانی خەڵكەكەی بكاتەوە، خوای گەورە خێرو خۆشیو بەرەكەت لەو وڵاتەدا لادەباتو بەرەو وێرانی دەچێت.
(قوباد) وتی: ڕاست دەكەی، بەڵام دڵنیابە ئهگەر (پادشا) نیەتی خراپی هەبێت، یان بەدڵی داهاتبێ پەشیمان دەبێتەوەو هەرگیز جارێكی تر بەو شێوەیە بیرناكاتەوە.
دوای ماوهیهک كچە بچووكەكە دیسان هەستاو ڕۆیشت بۆلای مانگاكان كە بیاندۆشێت، سەیریكرد شیرەكە ههروهک ڕۆژانی ڕابردوو بوو.
(قوباد)یش بڕیاریدا که ئیتر جارێکی دیکه بیری ئاوای بەدڵدا نەیهتەوەو داوای لێبووردنی لەخوای گەورە كردو بەرەو پایتەخت گەڕایەوە.

راوێژکردن

یەكێك لە (پادشا)یان لەگەڵ یەكێك لە وەزیره‌کانی خۆی ڕاوێژی دەكردو هه‌ڵوێستی وەردەگرت، دەیگوت: من لە نێوان كۆكردنەوەی سامان‌و مانه‌وه‌ی سوپا، سەرم سووڕ ماوەو نازانم كام یەكێك لەو دوانە هەڵبژێرم باشترە! ئه‌گەر دەست بكەم بەكۆكردنەوەی ماڵ‌و سامان، سوپا که‌م پەرت‌و بڵاو دەبێت، ئه‌گەر سوپایش بەهێز و پەروەردە بكەم، ئه‌و سامانەی كەهەمە لەدەستم دەچێت.
(وه‌زیر) وتی: باشترە هەوڵبدەی بۆ كۆكردنەوەی ماڵ‌و سامان. (پادشا) وتی: سوپام لێدوور دەكەوێتەوە. (وه‌زیر) وتی: هەركاتێك كەپێويستیت به‌ سوپا بوو، پارەی زۆر بده‌‌ تا وەك پەپوولە له‌دەورت بسووڕێن.
(پادشا) وتی: بۆ ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ هیچ بەڵگەیەكت هەیە؟ (وه‌زیر) وتی: بەڵێ هەر ئێستا پێت ده‌سه‌لمێنم: هه‌ر وه‌ک ده‌بینی‌ ئێستا لەم ژوورەدا ته‌نانه‌ت تاکه‌ مێشێکیش نییە، دەستوور بدە باقاپێك هەنگوین بێنن. كاتێك كەهەنگوینیان هێناو دایاننا لەسەر زەوی، دوای چەند خوله‌کێک ژمارەیەكی زۆر مێش هاتنە ژوورەوەو لێی كۆبوو نەوە.
(وه‌زیر) ڕووی لە(پادشا) كردو وتی: پێت چۆنبوو؟ بزانە كاتی لێقەومان و مەترسی كەدەرگای گه‌نجینه‌ت كردەوەو پارەت بڵاو كردەوە هەموو خەڵك لەدەورت كۆدەبێتەوە. ئیتر پێویست ناكا تۆ هەمیشە پارە خه‌رج بكەی و بەبێهودە بیدەی بەسوپاو ڕایانبگری بۆ ڕۆژی لێقەومان.
(پادشا) بەو وتانه‌ی (وه‌زیر) زۆر خۆشحاڵبو و سوپاسیكرد.
ڕۆژی دواتر (پادشا) هەر هەمان شت كە بۆ (وه‌زیر)ی باسكردبوو، بۆ یەكێك لە (وه‌زیر)ه‌كانی تریشی باسكرد و هەڵوێستی ئه‌ویشی وەرگرت. بەڵام (وه‌زیر)ی دووەم لەوڵامدا وتی: باشترە سوپا هەمیشە لەحاڵی فێركردن‌و په‌روه‌رده‌ کردندا بێت، هه‌روه‌ها بەردەوام ڕابێنرێت‌و ئامادە بكرێت بۆ ڕۆژانی سەخت‌و دژوارو ڕوداوی لەناكاوو ڕوو بە ڕوو بوونەوە لەگەڵ دوژمنان دا.
تۆ كەئه‌مڕۆ دەتەوێ سوپا که‌ت لەكار بخەی‌و یارمەتی لێ ببڕی، دڵنیابە دڵیان بەرامبەر بەتۆ دەڕەنجێت. كاتێك كە پێویستیت پێیان هه‌بێت چدەكەی؟ (پادشا) لەوڵامدا وتی: بۆ ئه‌م وته‌یه‌ هیچ بەڵگە یەكت هەیە؟ (وه‌زیر) وتی: بەڵێ، ئه‌مشەو پێت سابت دەكەم: كاتێك شەو داهات قاپێك هەنگوینیان هێناو زۆر چاوە ڕوانیانكرد تەنانەت تاكە مێشێكیش نەهاتە ژوورەوە بۆ لای هەنگوینەكە! (وه‌زیر) ڕووی كردە (پادشا)و وتی: دیتت كاتێك كەخه‌ڵک دڵی ڕەنجاو شكا، جارێكی تر لەكاتی پێویستدا لەدەورت كۆنابنەوەو گوێت لێناگرن. بۆیه‌ گوتراوه‌:
(چراغ از بهر تاریكی نگهدار، چوبه گشتی طبـیـب را زخود میازار) (سه‌عدی) (پادشا) وڵامی (وه‌زیر)ی دووەمی زۆر بەدڵبوو وێڕای سوپاسكردنێکی زۆر، پاداشتێكی باشيشی پێدا.

به‌زه‌یی هاتنه‌وه‌ به‌ مار


ڕۆژێك كابرایەكی وشتر سوار لەچۆله‌وانییه‌کدا گەیشتە جێگایەك كە كاروانچی لەو شوێنە پێشتر پشوویاندابوو ئاگریان كردبۆوه‌و دواتر ڕۆیشتوون. هەروەها بەهۆی هاتنی ڕەشە با، ئاگرەكە لەدەوروبەر بڵاو بۆ تەوەو پووش و پەڵاش و دارستانی دەورو بەری هەموو سوتاندووە.
كەسەیری كرد ئاگر دەورەی مارێكی زۆر گەورەی دابوو لەهیـچ ڕێگایەكەوە ده‌رفه‌تی دەرچوونی نەبو و زۆری نەمابوو كە بسووتێ و گیانی دەربچـێـت. كابرای وشتر سوار كە زۆر بەبەزەیی بوو، لەدڵی خۆیدا وتی: ئه‌گەرچی (مار) دوژمـنـەو بۆ باوەڕ پـێـكردن نابـێـت، بەڵام كەئێستا ئاوا گیانی لەمەترسی دایە، باشتروایە كەیارمەتی بدەم و ڕزگاری بكەم. توره‌که‌‌یه‌کی لەسـەری دارێكی درێـژ بەسـت و بەهەر شـێـوەیەك بوو بەناو ئاگرەكەدا گەیاندیە مارەكەو وتی: بچۆ ناویه‌وه‌‌، دەمەوێ ڕزگارت بكەم! (مار) زۆر بەپەلە خۆی گەیاندە ناو توره‌که‌‌که‌و كابرایش که‌ له‌وشتره‌که‌ دانه‌به‌زیبوو، ماره‌که‌ی له‌پێش خۆی داناو وتی: ئێستا تۆ ئازادی، بۆ كوێ دەتەوێ بچی بڕۆ، (مار) كەوتە قسه‌کردن لەگەڵ كابراداو وتی: تۆ هەرچەند لەگەڵ مندا پیاوەتیت كردو منت ڕزگاركرد، بەڵام تا گازێكت لێنەگرم ناڕۆم! مەگەر نازانی كەمن دوژمنی مرۆڤم؟ ئێستا پێم بڵێ: یەكەمجار بەتووە بدەم یان وشـتـرەكەت؟ كابرا وتی: تۆ پاداشتی چاكە بەخەراپـە دەدەیه‌وە؟ (مار) وتـی: دەتوانین لەخەڵكی دیکه‌ش هه‌ڵوێست وه‌ربگرین.
وا دەڕۆن‌ وردە وردەو ماریش لەناو توره‌که‌‌که‌دا سه‌ری ده‌رهێناوه‌و لەپێش كابرادا سەر بۆ ئه‌ملاو ئه‌ولا درێژ دەكات‌و لەهەڕەشەكردنیش بەردەوامە! كابرایش هیچ چارەیەكی نییە جگە لەپاڕانەوەو لاواندنەوەی مارەكە تاڕێگا چارەیەك دەدۆزێتەوە.
لە كاتی ڕۆیشتندا، یەكەمجار چاویان كەوت بە گامێش، كابرا ڕووی تێکردو وتی: ئایا وڵامی چاكە به‌خراپە ده‌درێته‌وه‌؟ گامێش وتی: بەڵێ، ئه‌وە شتێكی ئاشكرایەو ئه‌مه‌ تەنیا سروشتی مرۆڤـە كەهەمیشە وڵامی چاكە هەر بەخراپە دەداته‌‌وە، بۆ ئه‌وەیش من بەڵگەم هەیە، من چەند ساڵە شیرو ڕۆن دەدەم بەخاوە نەكەم‌و هەموو ساڵێكیش بێچوویەكم دەبێت بەڵام ئێستا كەپیر بووم‌و لەمەو دوا بێچووم نابێت، خاوەنەكەم منی فـرۆ - شتووە بەقەساب بۆ كوشتنەوە.
(مار) وتی: زۆر باش گوێت لەگامێش گرت؟ كابرا وتی: بۆ بڕیاردان تاكە شاهیدێك بەس نییە، پێویستە شاهیدێكی دیکه‌ش هەبێت.
گامێش یان جێهێشتوو چوون بۆ لای پـیـرە دارێك‌و كابرا هەمان پرسیاری لێیكرد. دار وتی: من بێوەفایی و بێبەزەییم تەنیا هەر لەمرۆڤ دیتوووە! چەند ساڵانێك لەژێر سێبەری ئێمەدا، دادەنیشن و ده‌حه‌سێنه‌وه‌، دوایــش دەمـانبڕن‌و پـارچـە پارچـەمان دەكەن. (مار) وتی: دوو شاهید بڕیارە كەی منیان پەسند كرد، لەوە زیاتر چیت گه‌ره‌که‌؟ ئێستا ئامادەبە تاگازێکت لێبگرم‌و تـەواوت بكە‌م، كابرا وتی: ئه‌گەر شاهیدێكی دیکه‌ش هەر هه‌مان هەڵوێـستی ئـه‌‌وانی هـەبێت، تۆ هـەرچی ئارەزووتە بیكەو من هیچ چارم نییە.
دوا جار تووشی (ڕێوی) بوون، كابرا هەموو مەسەلەكەی بەدوورو درێژی بۆ گێڕایەوە كـەچۆن مارەكەی ڕزگار كردووە. (ڕێوی)یش وتی: من هەرگیز بـاوەڕ نـاكەم تۆ ئـه‌م‌ كارەت كردبێ و مار بەو گەورەییە بتوانێت بچێتە ناو ئه‌م توره‌که‌‌وه‌‌، (مار) وتی: بـەڵێ منی ڕزگار كردو چووم بۆناو توره‌که‌‌که‌ش، (ڕێوی) وتی: بەكابرا ئه‌گەر ڕاست دەكەی زاری توره‌که‌‌که‌ بكەوە ئاخۆ مارەكە دەتوانـێـت بچێتە ناوی؟ بۆ ئه‌وەی باش دڵنیابم كەئایا مارەكە ڕاســت دەكات یان نا؟ ئه‌مجار من لەنێوانتاندا بڕیاری خۆم دەده‌م. كابرا زاری توره‌که‌‌که‌ی كردەوەو ماری لەخۆبایش زۆر بە جوانی بۆ ئه‌وەی ڕێوی دڵنیا بكات كەڕاست دەكات چوو بۆ ناو توره‌که‌‌که‌و كابراش زاری توند بەســت‌و ڕووی لەڕێوی كردو وتی: دەڵێی چی؟ ڕێوی وتی: ئێستا كە دوژمن لەژێر دەستت دایە، بەهیچ شێوەیەك ڕێگای دەرچوونی پێمەدە، ئه‌گینا ئه‌و تۆ لەناو دەبات.
كابرا كەئه‌مەی بیست، سەری توره‌که‌‌که‌ی گرت و چەندین جار بەهەموو هێزی خۆی دای بەزەویدا، تاگیانی دەرچوو.
(كاتێك دوژمنت دیت كە لەناو ئاو دایەو خەریكە دەخنكێ، هەرگـیـز دەستی مەگرەو ڕزگاری مەكە، هەوڵبدە پێ بخەیتە سەرسەری تاگیانی دەردەچێت) (سه‌عدی)

هاوڕێی بێوه‌فا

لەشاری كوفـە، که‌ یه‌کێکه‌ له‌ شاره‌ عه‌ره‌ب نشینه‌کانی ئێراق، كابرایەكی زۆر دەوڵەمـەندو دڵكراوەو سەخی هەبووە، لەو ناوەدا ناو بانگی دەركردووە بۆ چاكەو پـیاوەتی‌و یارمەتی دانی خەڵـك. گوایە لەگـەڵ یەكێك لە کاربه‌ده‌ستانی حکومه‌ت دەبێت بەئاشناو لەكاتی پێویست‌و جیاجیادا زۆر جار چاكەی لەگەڵدا كردووەو یارمەتیداوە. كاتێك كە “مـصـعـب “ كوڕی “زوبـێـر” دەسـەڵاتی ویلایەتی كوفـەی گرتـە دەست، ئـه‌و کاربه‌ده‌سته‌ خۆیوو ژنەكەی‌و منداڵەكانی لە ترسی (مصعب) پەناده‌بات بۆماڵی ئاشنا دەوڵەمەندەكەی‌و ماوەیەكی زۆر لەماڵی ئه‌و دمێنێته‌وه‌و زۆر بەجوانی پێشوازی لێده‌کات‌و خزمەتێكی زۆری ده‌کات.
ئه‌و کاربه‌ده‌سته‌ هه‌ڵاتووه‌، خۆی و خێزانی و منداڵه‌کانی، لەو ماوەیەدا كە لەماڵی دۆستـەكەی ده‌بێت، بەشـێوەی نەهێنی دەژیاو هەموو خەرجێكیشیان لەسەر ئه‌و ماڵە ده‌بێت.
كابرای دەوڵەمەند بەبێ ئه‌وەی تەنانەت بۆ تاكە جارێكیش ڕووگرژ بێت یان منەتی لەسەر بكات، بەو شێوەیه‌ی كەپێویستە ئه‌ركی دۆستایەتی خۆی به‌جێی ده‌هێنا.
دوای ماوەیەك (حجاج) دێت بۆ كوفـەو (مصعب) ده‌كوژێت و ده‌سه‌ڵات بەتەواوی ده‌که‌وێته ژێر دەستی ئه‌و. کابرای کاربه‌ده‌ستیش كە لەتـرسی (مصعب) خۆی شارد بۆوە، لەماڵـی كابرای دەوڵەمەند هاتەدەرەوەو چوو بۆلای (حجاج).
ڕۆژێك (حجاج) وتی: به‌ کاربه‌ده‌سته‌که‌‌، تاكو ئێستا كەم كەسم دیوە وه‌ک تۆ لێهاتوو بێت، پـێـمخۆشە ئه‌گەر كەسێك دەناسی كە دژی ئـێمە بـێـت و لەلایـەنگرانی ئه‌میری ڕابردوو بێت، پێم بناسێنی بۆ ئه‌وەی بەسزای خۆی بگەیەنم.
کاربه‌ده‌ستی بێوەفاو بێئه‌مەكیش یەكسەر ئاماژەی بەهەمان ئه‌و كەسە كرد كەدۆستی بو و لەكاتی تـەنـگانەدا فریای كەوتبو و خزمەتی دە كرد! وتی: كابرایەك هـەیـە لەم شارە، (مصعب) لەكاتی فه‌رمانڕه‌واییدا پارەیەكی زۆری بەئه‌مانەت پێ سپاردووە.
(حجاج) به‌په‌له‌ ناردی بەدوای کابراداو دوای لێكۆڵینەوەو ئه‌زیەتكردنێكی زۆر ئه‌مجار داوای ئه‌و پارەیەی لێكردەوە كە (مصعب) لەلای داناوە! كابرای دەوڵەمەند وتی: بڕوام پێ بكە هیچ پارەی (مصعب) لەلای من نییە.
(حجاج) وتی: فڵان کاربه‌ده‌سته‌ كەتۆ زۆر باش دەناسێت، وادەڵێت! کابرای ده‌وڵه‌مه‌ندیش وتی: تاوانی من هەر ئه‌وەیە كەبۆ ماوەی چەندین مانگ ئه‌و که‌سه‌ که‌لەترسی (مصعب) لەهـیـچ جێـگایەك پەناگایەكی نەبوو، من لەماڵی خۆم پەنام داوەو بەهەموو توانای خۆمەوە خزمەتم كردووە.
ئه‌گەر تۆ باوەڕ به‌من ناكەی، لەژن و منداڵەكانی پرسیار بكە. (حجاج) داوای خێزانی کاربه‌ده‌سته‌که‌و منداڵەكانی كردو پرسیاری لێیانـكرد وتی: ئایا ئه‌و كاتە كە(مصعب) لەكوفە حوكمی دەكرد ئێوە لەكوێ بوون؟ ژنی کاربه‌دست كەژنێكی ڕاست و بەوەفاو بەویژدان بوو، وتی: ئێمە لەماڵی فڵانە ده‌وڵه‌مه‌نده‌ بووین‌و زۆر خزمەتی ئێمەیدەكرد. (حجاج) ئه‌مجار دڵنیابوو كە کاربه‌ده‌سته‌که‌ چەندە بێنرخ‌و بێوەفاو سپڵەیە. هەر ئه‌وكات دەستوریدا كەهەزار داری لێبدەن‌و جاڕچیش لەناو شاردا هاواری دەكرد كەهەر كەسێك چاكەو پیاوەتی لەبیر بكات‌و خیانه‌ت بەخاوەن چاكە بكات سزای ئـه‌وە دەبـێـت. هەروەها داوای لێبووردنـیـشی لەکابرای بیتاوان كردو ئازادیكـرد، کاربه‌ده‌سته‌که‌یشی لەسەر كار دوور خستەوەو بەسزای خۆی گەیاند.

حه‌ججاج و براکه‌ی

ڕۆژێك (حجاج) دەچێت بۆ ڕاو، لەدەرەوەی شار تووشی عەڕەبێكی دەشتەكی دەبێت و لێی دەپرسێت: لەكوێوە دێی؟ كابرای عەڕەب لەگەڵ ئه‌وەشدا كە (حجاج) باش دەناسێت و دەیزانی كەئه‌و‌‌ سه‌رۆکی عێڕاقە، وتی: لەیه‌مه‌نه‌وه‌ دێم. (یمن)
(حجاج) بەهەلێكی باشی زانی و هەواڵی براكەی خۆی لێپرسی، كەسه‌رۆکی (یه‌مه‌ن) بوو، وتی: (محه‌ممه‌د) كوڕی (یوسف سه‌قفی) خاوەن دەسەڵاتی وڵاتـەكەتـان چۆنە؟ كابرای عەڕەب وتی: سه‌رۆکی ئێمە، یەكێكی هـەیكەلی، قـەڵەو، هەڵـمساوو كەیفی زۆر سازە.
(حجاج) وتی: لەچۆنیه‌تی شەخسی ئه‌و ناپرسم. سه‌باره‌ت به ‌فـەرمانڕە -وایی‌و دادوەری ئـه‌و پرسیاردەكەم، كە ئایا لەگەڵ خە ڵكدا چۆنە؟
کابرای عەڕەب وتی: بڕوا بكە بەئه‌ندازەی یەك دنكە جۆ بەزەیی‌و ویژدان لەدڵی ئه‌و سه‌رۆکه‌ی ئێمەدا نییەو دروست نەبووە. پیاوێكی زۆر چه‌وسێنه‌رو بێ بەزەیی‌و لەوپەڕی بێ ڕه‌وشتیدایه‌و لەخۆبایی و خۆپەر ستیەكەی هیچ سنوورێکی نییە.
(حجاج) وتی: بۆ تاكوو ئێستا هیچ كامێك لەئێوە سکاڵاتان به‌رز نه‌كردۆته‌وە لەلای براگەورەكەی؟ (حجاج) بۆئه‌وەی چەوساندنەوەی ئه‌وتان لەسەر لاببات.
كابرای یەمەنی، وتی: (حجاج) كە لەو گەورەترە، لەویش بێ بەزەیی ترە، خەڵكی یەمەن، لەبەر ئه‌وەی ئه‌وە دەزانن، تاكو ئێستا سكاڵایان بەرز نەكردۆتەوە بۆلای (حجاج).
(حجاج)، لەكابرای عەڕەبی یەمەنی پرسی: تۆ من دە ناسی؟ كابرا وتی: بەڵێ! تۆ”(حجاج)ی” و سه‌رۆکی ئێمەیش برای تۆیە!
(حجاج) وتی: لەمن نەترسای كەئه‌و هەموو قسه‌ناحەزو بێ جێیانەتـكرد له‌باره‌ی براکه‌ی من؟
عەڕەبە، وتی: نەخێر! هەر كەسێك حەق بڵێت، لەناحەق ناترسێ و هەركەسێكیش لەخوا بترسێ، جگە لەو لەهیچ كەسی دیکه‌ ناترسێ. (حجاج) ڕووی لەهاوڕێكانی كردو وتی: ئه‌و پیاوە لەبەر خاتری خوا لە لۆمەی هیچ لۆمەكەرێك ناترسێ و بێ باكیشه‌ لەهەڕەشەی هەموو خاوەن دەسەڵا تـێك.
(حجاج) لەگەڵ ئه‌وەدا كە لەبێبەزەییدا هاوتای نەبووە، بەڵام لەبەر ڕاستی و نەترسی ئه‌و كەسە بڕیاریدا هەزار درهەم بدرێت بەو پـیاوەو براكەشی لەسەر ده‌سه‌ڵات لادا، كەسه‌رۆکی یه‌مه‌ن بوو.

نامه‌یه‌ک بۆ خوا


هه‌واڵ درا بەیەكێك لە(پادشا)یانی ئێرانی كە لەفڵانە ڕێگا، دە كەس دەستیانكردووە بەدزی‌و ڕێگرتن‌و ئازاردانی خەڵك كەبەو ڕێگایەدا تێپەڕدەبن.
(پادشا)، دەستووریدا كەبە زوترین كات بەهەر شێوەیەك بێ، دەبێ ئه‌وانە بگیرێن‌و بیان هێنن بۆلای من. ئاسایش دوای هەوڵدانێكی زۆر هەر دەكەسیان گرتن و كەوتنەڕێ بەرەو پایتەخت‌و هەواڵی دەستگیر كردنی هەر دەكەسیشیان نارد بۆ پایته‌خت بۆ ئه‌وەی زوو ئه‌و هەواڵە بگەیەنن بە(پادشا).
شەوی دووەم یەكێك لە دزەكان ڕایكردو هەرچەند هەوڵیاندا بۆ یان نەگیرایەوە. لەبەرئه‌وە هەواڵی گیرانی دە كـەسیشیان ڕاگـەیاندبوو، نەدەكرا ژمارەیـان لـەوە كەمتربێ. بۆیە بەناچاری كابرایەكی بێتاوانیان گرت كە تازە لەسەفەری حەج دەگەڕایەوە لەجیاتی دزەی ڕاكردوو، دەست‌و پێیان بەستن‌و وێڕای دزەكانی تر بردیان بۆ بەندیخانە! دوای دووسێ حەفتە، هەریەكێك لەدزەكان بەنامە دۆست و خزمەكانیان ئاگادار كردەوە كەخاوەن دەسـەڵات بوون‌و پلـەو پایەیەیان هەبوو، لەكاروباری حكوو مەتداو ئازاد کران. جگە لەو پـیاوە بێ تاوانە كەهیچ كەسی نەبو و هیچ كەسیشی نەدەناسی تاپەیوەندی پێوە بكات‌و داوای لێ بكات كەهەوڵی ڕزگاركردنی بۆبدات.
یەكێك لەپاسەوانەكانی بەندیخانە، زۆر دڵی بۆ ئه‌و گیراوە بێتاوانە سووتاو وتی: تۆش واباشە نامەیەك بۆ دۆستەكانت بنێری بەڵكوو ڕزگارت بكەن.
كابرای بێتاوان وتی: تۆ ڕاست دەكەی. دەستیكرد بەنامە نووسین‌و تەواوی بەسەرهاتەكەی خـۆی لەنامەكەدا باسكردو جوان پێچایەوەو خستیە ناو پاكەت نامەیەك‌و لەسەری نووسی (از بندده‌ای فقیر، بە خدای جلیل) هه‌روه‌ها داوای لەپاسەوانەكە كردو وتی: تكایە ئه‌و نامەیە ببە بۆ سەربانی بەندیخانەو جێی بێڵە.
بەئه‌مری خوای گەورە بەهۆی هاتنی ڕه‌شه‌ (با)، نامەكە وردە وردە ڕۆیشت تاگەیشتە ناو باخی كۆشكی (پادشا). (پادشا) كە لەبەرەبەیاندا لەناو باخدا پـیاسـەی دەكرد، چاوی بەنامەكە كەوت‌و بەسەرهاتی كابرای بێتاوانی خوێندەوە‌و دەستووریدا كەبیهێنن بۆلای، تا لەزمانی خۆیەوە هەموو شتێکی گوێ لێبێت، كاتێك كەهێنایان‌و لێی پرسی: تـاكـوو ئـێـستا ئه‌و بەسەرهاتەت لەلای هیچ كەسێكی دیکه‌ باسكردووە؟
كابرای بێتاوان وتی: نەخێر، دیتم هەریەكێك لەبەندیەكان نامەی نووسی بۆ دۆستەكانی خۆی‌و ئازاد کران، منیش هیچ كەسێكم نەبوو جگە لەخوای گەورە كەپـەنای بۆ ببەم‌و نامەشم هەر بۆ ئه‌و نـووسی چونكە هەر ئه‌وە كەسی هەموو بێكەسان‌و دەلیلیشە بۆ هەموو داماوو بێپەنایان.
(پادشا) وتی: نامەی تۆ، خوای گەورە گەیاندی بەدەستی‌ من‌و كارێكی زۆر باشت كرد كەنامەت بۆ ئه‌و نووسی.
دەستووریدا، بردیان بۆ حەمام‌و دواتر ئه‌سپێك‌و خەڵاتێكی زۆر لەگەڵ هەزار دیناری پێداو ناردیەوە بۆ وڵاتی خۆی. (فەرموودەی خوایە كەدەڵێ: هەركەسێك، پشت بەخوا ببه‌ستێ، خوا به‌سه‌ بۆ ئه‌و.)

پاسه‌وانی پێنج ساڵه‌

لەشەڕی جیهانی دووەمدا، كە لەساڵی 1939- 1945ی زایینی درێژەی كێشا، دەستەیەك لەهێزەکانی سوپای ژاپۆن هاتن بۆ یەكێك لە جزیرەكانی فیلیپین که‌ده‌که‌وێته‌ ئه‌قیانووسی گەورە.
لەكۆتایی تەواوبوونی شەڕدا، كاتێك كەشتی ژاپۆنیەكان هات بۆئه‌وەی سەربازەكانی خۆی بباتەوەو ئه‌و جزیرەیە ‌جێ بـێڵێـت، هەموو سەربازەكان زۆر بەپەلە خۆیان گەیاندە ناو كەشتیەكەو ڕۆیشتن، بەڵام یەكێك لەسەربازەكان كە لەگۆشەیەكی دوور سەرگەرمی پاسەوانیەكەی بوو، لەبیركراو لەجزیرەكە بەجێما.
سەربازە ژاپۆنیەكە دوای چه‌ند كاتژمێرێک دیتی كەس نایەت بۆلای! لەخەڵكی گوندەكەی پرسی: سەربازەكانی ئێمە بۆ دیارنین‌و بۆ كوێ چوون؟ ئه‌وانیش وتیان: ماوەیەكە هەموویان سواری كەشتی بوون‌و ڕۆیشتن. سەربازی هەژارو جێماو، جگە لەوەی كەخەم‌و پەژارە بەتەواوی دڵوو مێشكی داگرت لەلایەك، لەلایەكی دیکه‌شه‌وه‌، خەمی ئه‌وەی هەبوو كەنەبادا بەهەڵاتوو تاوانباری بكەن! لەبەر ئه‌وە زۆر دڵتەنگ بو و هەمیشە خەمی دەخوارد.
دوای ماوەیەك، یەكێك لەخەڵكی گوندەكە زۆر بەپەرۆشەوەبوو بۆحاڵی ئه‌و سەربازەو هێنایەوە بۆماڵی خۆی‌و زۆر ڕێزی لێگرت، دواتر لەبەر ئه‌وەی سەربازەكە زۆر دەست و دڵوو داوێن پاك بوو لەهەموو بارەیەكەوە باوەڕ پێكراوو دڵسۆز بوو، كچی خۆی پێداو كردی بەیەكێك لەئه‌ندامانی ماڵەوەی خۆی.
ده‌ره‌نجام سەربازی لەبیركراو، ماوەی پێنج ساڵی تەواو لەو شوێنە سەرگەرمی ژیان بوو. دوای ماوه‌یه‌ک ژاپۆنیەكان كەلەو جۆرە ڕوداوانه‌یان زۆر بوو له ‌زۆر شوێنی دیکه‌ش سەربازی بزركراویان هه‌بو و نه‌یانده‌زانی، که‌وتنه‌ گه‌ڕان‌و هەوڵدان بۆ دۆزینەوەیان، دوای ماوه‌یه‌کی زۆر درێژ خایه‌ن، كۆنسۆڵی ژاپۆن ئاگاداركرا كەسەربازێكی ژاپۆنی لەفڵان جزیرەیە. سەربازی لەبیركراوو بەجێماو، كەبیستی وا کاربه‌ده‌ستانی ژاپۆنی خـەریكن دێـن‌و دەیبەنەوە بۆ ژاپۆن، زۆر بەپەلە جلە سەربازیەكەی خۆی پۆشیەوەو چوو بۆ هەمان جێگا كەپاسەوانی لێدەكردو لەبیركرا. زۆر چالاكانە وەستاو تفەنگەكەی لەناو دەست گرت، كاتێك لێپرسراوانی ژاپۆنی هاتن بۆ ئه‌و شوێنەو دەگەڕان لەسەربازەكــە، دیتیان واتفەنگ بەدەستەوە لەهـەمان جێگا، كـە بــۆیدیاریكرا بـوو، ســەرگـەرمی پـاسـەوانی و ئه‌نجامدانی ئه‌رکه‌که‌ی خۆیەتی!
وتیان: چەند ساڵە تۆ چیت كردووە؟ ئه‌ویش وتی: واپێنج ساڵی تەواوە من هەر پاسەوانی لەو شوێنەدەكەم كە بۆم دیاریكراوەو پێم سپێردراوە! لێپرسراوو كاربەدەستانی ژاپۆنیش كەئه‌وەیان دیت و گوێیان لەقسه‌كانی سەربازەكەبوو سەرەڕای ئه‌وە كەزۆر خەمیان لێدەخوارد، زۆریش پێكەنین و دواتر لەهەموو شتێك تێگەیشتن‌و زۆریش یارمەتیانداو ئه‌وەی كەپێو-یستیش بوو بۆیانكرد.

دزو ده‌وڵه‌مه‌ند


ئێوارەیەكی درەنگ، كۆمەڵێك دز لەجێگایەك دانـیشـتـبوون، پیاوێكی ده‌وڵه‌مه‌ند بەكیسەیەكی پڕ لەپارەوە بەلایاندا تێپەڕ بوو. یەكێك لەدزە كان كەبەتەمەن لەهەموویان بچووكتر بوو، وتی: پێتان چۆنە كەمن لە ماوەیەكی زۆر كورتدا ئه‌و كیسە پارەیەی لێ بدزم! هاوڕێكانی وتیان: چۆن دەتوانی ئه‌و كارە بكەی؟ ئه‌ویش وتی: ئێوە لەجێگای خۆتان دانیشن‌و سەیركەن.
هەر كە كابرای ده‌وڵه‌مه‌ند تێپەڕی، دزەش دوا بەدوای ئه‌و هەنگاو بەهەنگاو كەوتە شوێنی. كەده‌وڵه‌مه‌ند دەرگای كردەوەو چوو بۆ ژوورەوە، لەبەر ئه‌وەی تاریك بوو، دزەش هەر بە دوای ئه‌ودا چوو بۆ ژوورەوەو لەگۆشەیەكدا خۆی شاردەوە. ده‌وڵه‌مه‌ند كیسەپارەكەی هەر لەپێشەوە لەسەر پاردەیەك دانا، که ‌واپێدەچوو زۆریش تەنگاوبێ، بۆیه‌ بەپەلە خۆی گەیاندە سەر ئاوو داوای لەخزمە تكارەكەی كرد وتی: مەسینەم بۆ پڕكە لەئاوو بۆم بێنە، تا خزمەتكارەكە مه‌سینه‌ی ئامادەكرد، دزەش پارەكەی ڕفاندو بۆی دەرچو و گەڕایەوە بۆلای دزەكانی تر.
كاتێك بەسەر هاتەكەی بۆ یانگێڕایەوە، ئه‌وانیش وتیان: تۆ بێویژدانیت كردووە بەرامبەر بەخزمەتكارەكە چونكە کابرای ده‌وڵه‌مه‌ند، ئه‌و تاوانبار دەكات بەدزینی پارەكەو ئازاری دەدات.
دزەش وتی: خەمتان نەبێت هەر ئێستا دەچم خزمەتكارەكەش ڕزگار دەكەم. یەكسەر گەڕایەوە بۆلای ماڵی ده‌وڵه‌مه‌ند‌و لەبەردەرگای ئه‌وان وەستاو گوێی لێبوو خزمەتكاری بێچاره‌ هاوار دەكات و سوێندی جۆراو جۆر دەخوات‌و دەڵێ: من ئه‌و پارەیەم نەدیوەو بەخوا من پاكم. ئه‌ویش باوەڕی پێناكات‌و زیاتر دەیخاتە ژێر فیشارو هەڕەشەی لێدەكات.
دزەی گەنج‌و وریاش له‌و کاته‌ ناسکه‌دا لەدەرگای دا. هەر كەدەرگا كرایەوە، كیسە پارەكەی لەسەر دەست بوو وتی: قوربان من شاگردی دراوسێی دوكانی تۆم، ئه‌ڕبابەكەم سڵاوی هەبوو بۆتان‌و وتی: لەبەر ئه‌وەی زۆر بەپەلە بووه‌ بۆ ماڵ، كاتی داخستنی دوكان ئه‌و كیسە پارەی لەبیر چووەو وا به‌هۆی منه‌وه‌ ڕەوانەی كردۆتەوە بۆتان. ده‌وڵه‌مه‌ند زۆر خۆشحاڵبو و سوپاسیكردو هاتە پێشەوە كەپارەكە وەربگرێت، دزەی زۆر زانيش وتی: بەڕێز! ناكرێ، من بەبێ ڕەسید ئه‌و پارەیەت بدەمەوە بچۆ كاغەزو پێنووس بێنەو بنووسە كەمن ئه‌و پارەیەم لە فڵانكەس وەرگرتۆتەوە بۆ ئه‌وەی ئه‌ڕبابه‌که‌م دڵنیابێت.
تا ده‌وڵه‌مه‌ند بەپەلە چوو قەڵەم و كاغەز بێنێ، دزەش بۆی دەرچو و گەڕایەوە بۆ لای هاوڕێكانی‌و بەسەر هاتەكەی بەدوورو درێژی بۆ گێڕانەوە، كەچۆن خزمه‌تکاره‌که‌ی ڕزگار كردووەو چ پیلانێکی بەكار هێناوەو پارەكەشی هەر هێنا!
هاوڕێكانی لەبەر زیرەكی‌و وریایی ئه‌و، وتیان: ئه‌گەرچی تۆ بەتەمەن زۆر منداڵتری لەئێمە، بەڵام بە بیر‌و هۆش لەهەموومان گەورە تری‌و شایەنی ئه‌وەی كە لە‌مڕۆ بەدواوە سەركردەی ئێمە بی‌و هەمووشتێك بەپرس‌و ڕای تۆ بكرێت.

به‌بێ میوان نان ناخورێ


دەگێڕنەوە گوایە، “ئیبراهم” پێغەمبەر (س) بەبێ میوان، نەیتوانیوە هیچ ژەمێك نان بخوات، تا كەسێك لەگەڵیدا لەسەر خوان دانەنیشتبێت، دەستی درێژ نەكردووە بۆ خواردن‌. وه‌ک ده‌ڵێن: بەتەنیایی ئارەزووی خواردنی نەكردووەو زۆر جار بەمەبەستی پەیداكردنی میوان لەماڵ چووەتە دەرەوەو گەڕاوە بەدوای كەسێكدا كەلەسەرخوان لەگەڵیدانیشێت‌و تا بەیەكەوە نان بخۆن.
گوایه‌ جارێك زۆر گەڕاوه‌ تا لەهێكڕا چاوی كەوتووه‌ بەكۆمەڵێك پیاو كە ژمارەیان دەگەیشتە پانزه‌ تا شانزه‌ كەس‌و هەریەكەی خاكە نازێـكی لەسەر شان بووه‌، به‌مه‌به‌ستی گه‌ڕان به‌ دوای کارکردندا بۆ بژیوی ماڵ‌و منداڵه‌که‌یان.
(ئیبراهیم) داوای لێكردوون كەبۆنان خواردن لەگەڵیدا بچن بۆماڵەوە، بەڵام ئه‌وان ده‌ڵێن: ئێمە كرێكارین‌و بەدوای كاردا دەگەڕێین، به‌ڵکوو بژیوێك بۆ ژیانی ڕۆژانەی منداڵەكانمان پەیدابكەین كەئێستا چاوەڕێ دەكەن ئێمە بگەڕێینەوە. ئه‌گەر ئێستا ئێمە لەگەڵ تۆدا بێینەوە بۆ ماڵ، دەبێ ئێوارێ بەدەستی بەتاڵەوە بچینەوە بۆ ماڵی خۆمان‌و ئه‌وكاتە منداڵەكانمان شەو بە برسیەتی دەخەون. لەبەر ئه‌وە ناتوانین بانگهێشته‌که‌ت لێ قبووڵ بكەین. هه‌ر بۆیه‌ كەوتنە ڕێگاو ڕۆیشتن. (ئیبراهیم) لەدڵی خۆیدا وتی: ئه‌گەر ئه‌وانە دەعوەتەكەم قبووڵ نەكەن ئیتر من ناتوانم كەسی تر پەیدا بكەم كە لەگەڵمدا بێتەوە بۆماڵ بۆنان خواردن. لەبەر ئه‌وە دیـسان دوایان كەوت‌و داوای لێكردن‌و وتی: مەترسن، تـەنیا لەخوانەكەمدا هاوبەشبن، من ڕۆژانـەی ئه‌مڕۆشتان پێدەدەم تابەو پارەیە بتوانن خواردن بۆمنداڵەكانیشتان تەرتیب بكەن.
بەو شێوەیە پیاوەكانی ڕازیكرد كەلەگەڵیدا بچنەوە بۆماڵ‌و دوای نان خواردن بەهەر یەكێك لەكرێكارەكان ڕۆژانەی تەواوی پێدان‌و زۆر بە ڕێزەوە بەڕێیكردن.
ئه‌وانیش كاتێك كەم كەم دوور دەكەوتنەوە لەماڵی (ئیبراهیم) لەناو خۆیاندا دەیان وت: وادیارە دینی (ئیبراهیم) دینێكی زۆر ڕاستە، بۆیە دڵی ئه‌وەندە باشەو خواردن و خواردنـەوەو تـەنانەت بەهەر یەكێكیش لەئێمە ڕۆژانەکه‌شی پێداین! لەئه‌نجامـدا هەموویان گەڕانەوە بۆلای (ئیبراهـیم)و چوون بۆسەر دینی ئه‌وو بیرو باوەڕی ئه‌ویشان په‌سندكرد.

دکتۆرو نه‌خۆش


پیاوێك دەچێت بۆلای دكتۆرو دەڵێ: ئه‌مڕۆ سێ ڕۆژە نەخۆشم‌و زۆریش بێهێزم. دكتۆر پێی دەڵێ: ئه‌مڕۆ چیت خواردووە؟ كابرای نەخۆش دەڵێ: لەبەر ئه‌وە گه‌ده‌م زۆر باش كارناكات‌و هەست بەئازار دەكەم، شتێكی ئاوام نـەخـواردووە كەشایانی باسكردن بێت.
دكتۆریش دەڵێ: هەرچی خواردووتە پێم بڵێ. نەخـۆش دڵێ: بەیانی پـێش ئه‌وەی كە بێم بۆلای تۆ ڕێگام كەوتە دوكانێكی سەرووپێ فرۆشی شەش دانـە سەرم كڕین‌و خواردم! ئێستا تۆ هەر سێ دانە حیسابكە.
چل دانە پێشم خوارد، تۆ هەر بـیـست دانە حیسابكە. دەنانـیشم لەگەڵ خوارد، تۆ هەر پـێـنج نان حیسابكە.
كاتێك لەدوكانی سەروپێ فرۆشی تـێپـەڕ بووم كەمێك ئارەزووی خواردنی شیرینیم كرد، دەكیلۆ حەلوای تێكەڵ لەگەڵ بادامم كڕی‌و خواردم. تۆ هەر پێنج كیلۆی حیسابكە.
دواتر گەیشتمە دوكانێكی میوە فرۆشی‌و چاوم كەوت بەترێ، كەلەبەر جوانی بریقەی دەداو زۆر سەرنجی ڕاكـێشام‌و وتـم: لەوانەیە بۆ كردنەوەی ئـارەزووی خـواردن باش بێت، هه‌ر بۆیه‌ هەشــت كـیلۆشم لەو كڕی‌و خـواردم. تۆ هەر چـوار كیلۆ حـیسابكە.
لەكۆتایـیدا دە دانه‌ كالەكیشم كڕی‌و ئه‌وانیشم خوارد، تۆ دەتوانی هەرپـێـنجی حیسابكەی.
دوكتۆر وتی: ئیتر بەسـسە! ئه‌مجار تۆ گوێ له‌من بگرە تاپـێـت بـڵـێم: دوای شەش ساڵی دیکه‌ تۆ لەو سگ پەرسـتیە سەرت سووڕ دەمـێنـێ، تۆ هه‌ر سێ ساڵ حیسابكە. چوار ساڵ دواتر ده‌ته‌قی و، تۆهەر دوو ساڵ حیسابكە، هەر دووك چاوت كوێر دەبن، تۆ هەر چاوێك حیسابكە. هەر دووك لاقت شەل دەبن‌و ناتوانی بڕۆی‌و لەجێگای خۆت بجۆڵێی، تۆ هەر لاقێك حیسابكە. دوای ئه‌و هـەموو بەڵایانەی كەبەسەرت دێن، دەمری‌و كاتێك دەتخەنە نـاو گـۆڕ، سەد عاڕەبانـەت گـڵ لەسـەر ڕۆدەكەن، تۆ هەر پەنجا حیسابكە.

حاکم و درۆزن


كابرایەكی درۆزن كە زۆر بەناو بانگ‌و بێ وێنە دەبێت بۆ درۆ کردن‌و هەموو كەسێك دەیزانی كە ئه‌وە درۆزنەو هەرچی دەیڵێ لەڕاستی بەدوورە، ڕۆژێك بەڕێكەوت دەچێت بۆ لای خاوه‌ن ده‌سه‌ڵاتێک‌و ئه‌ویش پێی دەڵێ: ئه‌گەر درۆیەك بكەیت‌‌و من نەم بیستبێت، هەزار دینارت پێدەدەم.
كابرای درۆزن وتی: بەردەیەك كەبەپارە كڕیبووم، لەماڵ ڕایكرد، هەر چەند بەدوایدا گەڕام نەم دۆزیەوە. واڕێكەوت دوای چەند ڕۆژێك باوکم لەبازاڕ شوتیەكی كڕیبوو، كاتـێك شوتیەكەم لەتكرد، سەیرمكرد بەردەی هەڵاتوو، وا لەناو شوتی دا لەسەركورسی دانیشتووەو سندووقێكی لەپێش خۆی داناوە لەگەڵ كۆمەڵێك كەرەسەی پینەچیەتی‌و بووە بەپینەچی‌و به‌بێخه‌می خۆی سەرگەرمكردووە بەپێڵاو پینە كردن‌و دروونەوەو خەڵكێكی زۆریش دەورەیان لێدابوو، واپێدەچوو لە ئیشه‌كەی زۆر ڕازی بن.
(حاکم) وتی: ئه‌وە هیچ نی یە، لەو درۆ یانەم زۆر بیستووەو شتێكی وا بڵێ كە نەم بیستبێت. كابرای درۆزن وتی: لەگەڵ باوکم دا لەسەفەری حیجاز، لەناو كەشتیدابووین‌و لەدەریای عه‌ممان تێپەڕ دەبووین، ڕۆژێك لەهێكڕا دەریا بوو بەتۆفان‌و ڕەهێڵەو دنیا تاریك بوو!
كەشتیه‌وان بەدووربین سەیری ئه‌ملاو ئه‌ولای دەكرد، یەكسەر دەستووریدا كەتۆپخانە بكەوێتە كارو ئه‌وانەیش كەچەكیان پێیە، تەقەی هەوایی بكەن. دوای كاتژمێرێك دنیا ڕوناك بۆوەو تۆفان نەما، منیش لە كەشتیوانم پرسی: هۆی ئه‌و تەقەكردنە چیبوو؟ ئه‌ویش وتی: ماسیەكی گەورە سەری لە دەریا دەرهێنابو و كەشتیەكەی ئێمەی قوتدا، به‌هۆی ئه‌و تەقەكردنە ماسیەكە نەیتوانی ئه‌و هەموو گوللانە هەزم بكات، بۆیە بەناچاری لەدواوە فڕێی دانەوەو كەشتیەكەش بەزاریدا هاتەوە دەرەوە.
(حاکم) وتی: ئه‌وەشم بیستووە، شتێك بڵێ كە نەمبیست بێت، كابرای درۆزن وتـی: زۆر باشبوو كەوتەوە یادم، لەناو نوسراوەكانی (باوکی ڕەحمەتیم دا، نوسراوێكم دۆزیەوە، گوایە باوکم دەهەزار دیناری داوە بە باوکی ڕەحمەتیت بەقەرز، ئێستاش ئه‌و پارەیە نەدراوەتەوە.
ئینجا (حاکم) ڕەنگی گۆڕاو وتی: ئه‌وە درۆیە! من هەرگیز شتی ئاوام نەبیستووە كە ئێمە پارەمان لەهیچ كەسێك قەرز كردبێت! كابرای درۆزن وتی: كەوابوو من ئێستا هەزار دیناره‌که‌م دەستكەوت‌و ناوی خوای لێ بێنە.

ئازایی و نه‌ترسی منداڵێک


لە زەمانی دەسەڵاتدارێتی (هـەشام) كوڕی (عبدالملك)، گرانی‌و برسیەتی هەموو شوێـنێكی گرتەوەو سێ ساڵ درێژەی كـێـشا. كۆمەڵێك لەعەڕەبی دەشتەكی كەژیانیان زۆر دژوارو پڕ مەترسی بو و لەو پەڕی برسیەتیدا دەژیان، بڕیاریاندا كەبچن بۆلای خەلیفەو باسی بەدبەختی‌و مەینەتیه‌كانی ژیانیان بكەن بۆ ئه‌وەی هه‌ندێك یارمەتیان بدات، به‌ڵکوو ئه‌گەر هەر نەبێ بۆ ماوەیەكی كەم لەبرسیەتی ڕزگاریان بێت.
كاتێك چوون بۆلای خەلیفە، هەرچەندی خۆیان هێناو برد لەشەرمان‌و لەترسان هیچ كامێك توانای دەربڕینی مەبەستیان نەبوو!
لە نێوان ئه‌و كۆمەڵەدا منداڵێكی بچووك هەبوو بەناوی (دەرواس) كوڕی (حبیب) ئه‌و منداڵە، كەلەبەر ترسەنۆكی‌و شەرمنی خەڵكەكەی‌و هەر وەها بۆ حاڵی ئه‌وانیش زۆر خەمیدەخوارد، بەوپەڕی لێهاتوویی‌و چاو نەترسیەوە هاتە پـێشەوەو لەبه‌رامبه‌ر (هه‌شام) دا وەستاو وتی:
قسه‌ یان كورتە یان درێژ، بەڵام مەبەستی قسه‌كەر كاتێك بەباشی دەگات بەگوێی گوێگرو لێی تێدەگات، كەبەدرێژی قسه‌كەی بكات. خەلیفە ڕێگای پێداو (درواس) بەو شێوەیە قسه‌كانی دەستپێكردو وتی:
• سێ ساڵی تەواوە كەئێمە توشی گرانی و هەژاری بووین.
• ساڵی یەكەم هەموو بەزمان بوو بەئاو،
• ساڵی دووەم گۆشت لەلەشمان بڕا،
• ساڵی سێیەم، ئێسكەكانمان هەموو سوان‌و توێكڵیان بەردا.
ئه‌ی خەلیفە، خۆت دەزانی ماڵ‌و سامانێكی زۆر لەژێر دەسه‌ڵاتت دایە، ئه‌و ماڵ‌و سامانە یان هی خوایە یان ماڵی خەڵكە، یان ماڵی خودی تۆیە. ئه‌گەر ماڵی خوایە، كەوابوو بەندەكانی خواش بەشیان تێدا هەیەو پێویستە هه‌ندێكیان پێ بدەی تا لەبرسان نەمرن. ئه‌گەر ماڵی خەڵكە لێبگەڕێ با ئه‌وانیش لەمافی خۆیان كەڵك وەربگرن‌و كۆتایی بە مەترسیەكەیان بێت. وە ئه‌گەر ماڵی خودی تۆشە، بەو بێچارانە كەبەندەی خوان‌و لەو پەڕی هەژاری‌و برسیەتیدا دەناڵێنن، بەزەییت بێتەوەو یارمەتیدانیان بەكارێكی ڕەوا بزانە.
خەلیفە وتی: ئه‌و منداڵە لە هەركامێك لەو سێ شتانە كە باسیكرد ده‌رفه‌تی بۆ دروستكردنی هیچ بەهانەیەك نەهێشت. هەر هەمانكات دەستووری بە به‌رپرسی گه‌نجێنه‌ دا بۆ ئه‌وەی سەد هەزار ئه‌شڕافی پارەی ئه‌و كاتە بدەن بەعەڕەبە دەشتەكیەكان‌و سەد هەزار درهەمیش بدەن بە(درواس) بەڵام (درواسی) زاناو ئازا وتی: من هيچ پێویستیەكم بەو پارەیە نییەو لەجیاتی من بیدە بەخەڵكەكەم.

قوبادو دزانی پاره‌و زێڕ


دەگێڕنەوە گوایە بڕێکی زۆر پارەو زێڕ لەگه‌نجینه‌ی (قوبادی ساسانی) كەیەكێك لەدەسەڵاتدارانی سەردەمی خۆی بووە، دزراوەو هیچ كەسێكیش نەیزانیوە كەكێ دزیویەتی و چۆن دزراوە!
(قوباد) بەهۆی ڕودانی ئه‌و خیانەتە دڵتەنگ دەبێت‌و زۆر خەمی لێدەخوات. بەتایبەتی لەبەر ئه‌وە زۆر باوەڕی بەكار بەدەستەكانی هەبووه‌، نەیدە زانی كە ئه‌و كارە ناڕەوایە چۆن پـیلانی بۆ داڕێـژراوەو كێ كردوویە تی.
بۆ دۆزینەوەی دزو ڕوونكردنەوەی ئه‌وكارەو بەدەستهێنانەوەی شتە دزراوەكان، زۆر بیری كردەوە تاگەیشتە ئه‌نجامێك و پیلانێكی دۆزیە وە. یەكێك لەپیاوەكانی خۆی كەزۆر باوەڕ پێكراوی دەبێت، ناردی به‌دوایداو پێی وت: پشتێنە زێڕەكەی من كە بەمرواری ڕەنگێنراوە، بەبێ ئه‌وەی كەهیچ كەسێك ئاگادار بێت لەگه‌نجینه ‌دەری بێنەو لەفڵان جێگایە بیشارەوە. هەركاتێكیش كەداوام كردی و داوای پشتێنەكەم لێت كردەوە تۆ بەرگری لەخۆت بكەو بڵێ: من هـێـچ ئاگادار نیم، دڵنیابە تـۆ ئه‌گەر ئه‌و ئه‌ركە بەجوانی و بەم شێوەیە كەپـێـت دەڵێم بەڕێوەی ببەی، من دواتر پاداشتێكی زۆر باشت پێدەدەم.
پیاوەكە هەر بەو شێوەیە كە(قوباد) دەستووری پێدابوو كارەكەی جێبەجێ كرد. دوای ماوەیەك (قوباد) كۆڕێكی جەژنی پێكهێناو داوای پشتێنە زێڕەكەی كرد كەلە گه‌نجینه‌ بۆی بێنن، لێپرسراوی گه‌نجێه‌و پیاوەكانی بەپەلە ڕایانكردو چوون بۆ ناو گه‌نجینه‌و هەرچه‌ند گەڕان‌و سەیری ئه‌ملاو ئه‌و‌لایانكرد نەیاندۆزیەوە! لەئه‌نجامدا كەوتنە گیانی یەكترو زۆر تووڕە بوون‌و دەیانگوت: كێ دزیویەتی و دەبێ كاری كێ بێت‌و كە گەڕاینەوە لەبه‌رامبه‌ر (پادشادا) چی بڵێين؟ كاتێك گەڕانەوە (قوباد) وتی: هێناتان؟ ئه‌وانیش وتیان: وادیارە بزر بووە! چونكە لەجێگای خۆی نەماوەو زۆریش هه‌وڵماندا بەڵام نەماندۆزیەوە.
(قوباد) سەری داخست، ماوەیەكی باش كەوتە بیركردنەوەو سەیر كردنی یەكەیەكەی هەموو ئه‌وانەی كە لەناو كۆڕەكەدا بوون. لەهێكڕا دوای بیركردنەوەیەكی باش ئاماژەی بۆ هەمان پیاوە كرد كەهەر خۆی پیلانی بۆیدانابوو كەچی بكات. دوای ماوه‌یه‌ک داوای پشتـێـنەكەی لێكردەوە، بەڵام پیاوە وتی من هيچ ئاگام لەوشتە نییە كەبەڕێزتان باسی دەكەن‌. هەر سووريش بوو لەسەر قسه‌كەی خۆی و دەیگوت من نەم دزیوە.(قوباد) وتی: من سەیری ناو چاوانی هەمووتانم كردووە، زۆر باش دە زانم كاری تۆیەو هیچكەسی دیکه‌ نەیكردووە لەتۆ زیاتر.
ئه‌گەر هه‌ر ئێستا ڕاستیەكەم پێنەڵێی لەدار دەدرێی، ئه‌گەر ڕاستیەكەش بڵێی و پشتێنەكە بهێنیەوە، ئازادت دەكەم و لێت دەبوورم. كابرا هەر سوور بوو لەسەر قسه‌ی خۆی‌و پاكانەی دەكرد. (قوباد) بڕیاریدا كە له‌ سێداره‌ی بده‌ن، كاتێك هێنایان بۆ له‌سێداره‌دان، هاواری كردو وتی: تكایە من ببەن بۆلای (پادشا) تاڕاستیەكەی پێ بڵێم. كەبردیان بۆلای (قوباد) كابرا وتی: ئه‌گەر لێم ببووری و دڵنیام بكەی كەنامكوژی پشتێنە زێڕەكە دێنمەوە.
هەر كە (قوباد) بەڵێنی پێدا كەنایكوژێت و لەتاوانی دەبوورێت، شتەكەی هێنایەوەو دایەوە بەكاربەدەستانی دەربار. ئه‌وانەی كەزێڕو پارەكەیان دزیبوو، كەئه‌وەیان بینی لەترسان كـێچ كەوتە ناو لەشیان و كەوتنە قسه‌كردن‌و لەژێر لێودا دەستیان كرد بە وڕينە لەگەڵ یەكترداو دەیانگوت: (قوباد) لەبەر زیرەكی و وردبینی و لێزانی، زوو زانی كەكێ پشتێنەكەی دزیوە، هەروەها زۆر باشیش دەزانێت كە زێڕو پارەكەیش كێ دزیویەتی و لێی ڕوون و ئاشكرایە كە لەئێمە دەرنەچووە. بەڵام ئێستا هيچ ناڵێت! باشوایە پێش ئه‌وەی ئابڕومان بچێت و خەڵك پێ بزانێت و لەو دڵەكوتەیە ڕزگاریمان بێت، زێڕو پارەكە ببەینەوە.
(قوباد) كەزانی شتەكان گەڕاونەتەوە بۆ جێگای خۆی هەر هەمان كات ئه‌وانەی كە ئه‌و خیانەتەیانكردبوو لەسەر كار لایدان‌و كەسانی باوەڕ پـێـكراویشی لەجێگای ئه‌وان دانا.

ته‌ندروستی بوزه‌ر جومێهر


دەگێڕنەوە گوایە (نەوشیروان) که‌ یه‌کێک ده‌بێت له‌ (پادشا) کانی ئێران، بەهۆی گومانێك دەربارەی (بوزەر جومێهر)ی زانا كەوەزیری خۆی بوو، گۆڕان بەسەر دڵی داهات‌و بڕیاریدا كەبیخەنە ناو بەندیخانەو شوێنە كەشی زۆر تاریك و ناخۆشبێ.
هەروەها وتی: لێفه‌ شڕێکی كۆن و ڕۆژانەش تەنیا دوونانی جۆ و كەمێكیش خوێی ورد نەكراوی پێ بده‌ن، دواتر وتی: بەردەوام سیخوڕییش بنێرن بۆ لای. بۆ ئه‌وەی هەرچی که‌ ئه‌و بیڵێت، بۆم باس بکرێت‌و ئاگادارم بكەنەوە.
(بوزەر جومێهر) که‌ چەندین مانگ لەناو بەندیخانەدا بوو، تەنانەت تاكە وشەیەكیشی بەسەر زماندا نەهات‌و داوای یارمەتیشی لەهیچ كەسێك نە كردو لەهیچ كەسێكیش نەپاڕایەوە بۆ ئازاد كردنی.
(نەوشیروان) چەند كەسێكی لەدۆستانی نزیكی (بوزەرجومێهر) ڕاسپارد كە بچن بۆلای و هەرچی ئه‌و وتی: بۆی بگێڕنەوە بەبێ كەم‌و زیاد.
دۆستەكانی بەبیانووی سەردان چون بۆلای‌و وتیان: ئێمە كەئاوا تۆ بەم شێوەیە دەبینین، خەمت لێدە خۆین‌و زۆر بۆت بەپەرۆشەوەین، بەڵام چار نییە دەبێ دان بەخۆتدابگری. ئه‌گەرچی ئێمە بەڕاستی دڵمان ژان دەكات بۆت، كە وێڕای ئه‌و هەموو گەورەیی و دەسەڵات‌و هەیبەتەی كە تۆ هەتبوو، ئێستاش وا بەم شێوەیە دەتبینین!
لەگەڵ ئه‌وەشدا ئێمە سەرمان لەوە سووڕماوە كەلەو ماوە دوو رو درێژ خایەنەدا، تەندروستی و لەش ساغی تۆ هەر وەك خۆی ماوەو هیچ گۆڕانێك بەسەر تۆدا نەهاتووە! پێمانخۆشە بزانین هۆیەكەی چییە؟
(بوزەرجومێهر) لە وڵامی دۆستەكانیدا وتی: ئێوە ڕاست دەكەن، من بۆ پاراستنی ته‌ندروستی خۆم مەعجوونێكم دروستكردووە كەپێكهاتووە لەشەش شت: هەر ڕۆژە لەبەشێكیان كەڵك وەر دەگرم بۆ ئه‌وەی بتوانم دڵخۆشی و هێزو تەندروستی/م بپارێزم.
دۆستەكانی (بوزەرجومێهر) پرسیان: ئه‌و مەعجوونە له‌چ پێكهاتووە؟ بائێمەیش بزانین.
ئه‌ویش وتی:
• بەشی یەكەم: باوەڕ بەخۆ بوونە.
• بەشی دووەم: هەرچی كەخوا بڕیاری لەسەر داوەو دیاریكردووە دەبێ هەر ببێت.
• بەشی سێیەم: دان بەخۆدا گرتنه‌ بەتایبەتی له‌كاتی لێقەوماندا.
• بـەشی چوارەم: سوپاس گوزاری مرۆڤە لەهەموو كاتێكداو لەهەموو جێگایەك دا.
• بەشی پێنجەم: ئه‌گەر لێرە نەبومایه‌، لەوانەبوو تووشی بەڵایەكی گەورەتر بومایه‌.
• بەشی شەشەم: ئه‌وەیە تا ئه‌و كاتەی ماوەی بەندیەتیم تەواو دەبێت، هەر چەند ئه‌ملاو ئه‌ولا بكەم سوودی نییە.
ئه‌وانیش کاتێک ‌گه‌ڕانه‌وه‌ بۆلای (پادشا)، هەموو قسه‌كانی (بوزەرجومێهر)یان گێڕایەوە. ئه‌ویش دەستووریدا كەئازاد بكرێت و هەمان پلەو پایەی جارانیشی پێ بدرێتەوە.