داستان‌ و ئه‌زموون: ئازایی و نه‌ترسی منداڵێک

Monday, May 31, 2010

ئازایی و نه‌ترسی منداڵێک

لە زەمانی دەسەڵاتدارێتی (هـەشام) كوڕی (عبدالملك)، گرانی‌و برسیەتی هەموو شوێـنێكی گرتەوەو سێ ساڵ درێژەی كـێـشا. كۆمەڵێك لەعەڕەبی دەشتەكی كەژیانیان زۆر دژوارو پڕ مەترسی بو و لەو پەڕی برسیەتیدا دەژیان، بڕیاریاندا كەبچن بۆلای خەلیفەو باسی بەدبەختی‌و مەینەتیه‌كانی ژیانیان بكەن بۆ ئه‌وەی هه‌ندێك یارمەتیان بدات، به‌ڵکوو ئه‌گەر هەر نەبێ بۆ ماوەیەكی كەم لەبرسیەتی ڕزگاریان بێت.
كاتێك چوون بۆلای خەلیفە، هەرچەندی خۆیان هێناو برد لەشەرمان‌و لەترسان هیچ كامێك توانای دەربڕینی مەبەستیان نەبوو!
لە نێوان ئه‌و كۆمەڵەدا منداڵێكی بچووك هەبوو بەناوی (دەرواس) كوڕی (حبیب) ئه‌و منداڵە، كەلەبەر ترسەنۆكی‌و شەرمنی خەڵكەكەی‌و هەر وەها بۆ حاڵی ئه‌وانیش زۆر خەمیدەخوارد، بەوپەڕی لێهاتوویی‌و چاو نەترسیەوە هاتە پـێشەوەو لەبه‌رامبه‌ر (هه‌شام) دا وەستاو وتی:
قسه‌ یان كورتە یان درێژ، بەڵام مەبەستی قسه‌كەر كاتێك بەباشی دەگات بەگوێی گوێگرو لێی تێدەگات، كەبەدرێژی قسه‌كەی بكات. خەلیفە ڕێگای پێداو (درواس) بەو شێوەیە قسه‌كانی دەستپێكردو وتی:
• سێ ساڵی تەواوە كەئێمە توشی گرانی و هەژاری بووین.
• ساڵی یەكەم هەموو بەزمان بوو بەئاو،
• ساڵی دووەم گۆشت لەلەشمان بڕا،
• ساڵی سێیەم، ئێسكەكانمان هەموو سوان‌و توێكڵیان بەردا.
ئه‌ی خەلیفە، خۆت دەزانی ماڵ‌و سامانێكی زۆر لەژێر دەسه‌ڵاتت دایە، ئه‌و ماڵ‌و سامانە یان هی خوایە یان ماڵی خەڵكە، یان ماڵی خودی تۆیە. ئه‌گەر ماڵی خوایە، كەوابوو بەندەكانی خواش بەشیان تێدا هەیەو پێویستە هه‌ندێكیان پێ بدەی تا لەبرسان نەمرن. ئه‌گەر ماڵی خەڵكە لێبگەڕێ با ئه‌وانیش لەمافی خۆیان كەڵك وەربگرن‌و كۆتایی بە مەترسیەكەیان بێت. وە ئه‌گەر ماڵی خودی تۆشە، بەو بێچارانە كەبەندەی خوان‌و لەو پەڕی هەژاری‌و برسیەتیدا دەناڵێنن، بەزەییت بێتەوەو یارمەتیدانیان بەكارێكی ڕەوا بزانە.
خەلیفە وتی: ئه‌و منداڵە لە هەركامێك لەو سێ شتانە كە باسیكرد ده‌رفه‌تی بۆ دروستكردنی هیچ بەهانەیەك نەهێشت. هەر هەمانكات دەستووری بە به‌رپرسی گه‌نجێنه‌ دا بۆ ئه‌وەی سەد هەزار ئه‌شڕافی پارەی ئه‌و كاتە بدەن بەعەڕەبە دەشتەكیەكان‌و سەد هەزار درهەمیش بدەن بە(درواس) بەڵام (درواسی) زاناو ئازا وتی: من هيچ پێویستیەكم بەو پارەیە نییەو لەجیاتی من بیدە بەخەڵكەكەم.

No comments:

Post a Comment

ژیان ده‌ریایه‌

م. پشده‌ری
‏01‏/07‏/2010
مرۆڤ، تا هیچ نییه‌، پێێوایه‌ هه‌مووشتێکه‌. به‌ڵام که‌بوو به‌هیچ، ده‌زانێ که‌ هیچ نییه‌. مه‌به‌ست له‌و نووسینه‌دا ئه‌وه‌یه‌ که‌مرۆڤ له‌دوو کاتدا زۆر شاده‌ و خۆی به ‌به‌خته‌وه‌رترین که‌س ده‌زانێ:

یه‌که‌م: ئه‌و که‌سه‌ که‌هه‌موشتێک ده‌زانێ و له‌ هیچ شتێک دانامێنێ، دڵخۆشه‌ به‌وه‌ که‌ ته‌نیا مرۆڤێکی ئاساییه‌و هیچیتر.
دووه‌م: ئه‌و که‌سه‌ که‌هیچ شتێک نازانێ، به‌ڵام پێیوایه‌ هه‌موو شتێک ده‌زانێ و دنیا به‌ئاره‌زووی ئه‌و ده‌سووڕێ.

به‌ڵام گومان له‌وه‌دانیه‌ که‌ ژیان ده‌ریایه‌و مه‌له‌وانی زۆر شاره‌زای ده‌وێ و هه‌رکه‌سێک که‌ مه‌له‌وانێکی چالاک نه‌بێ، زوو نقووم ده‌بێ و بۆ هه‌میشه‌ بزرده‌بێ.

مرۆڤ چۆن ده‌بێ به‌مه‌له‌وانێکی سه‌رکه‌وتوو له‌ده‌ریای ژیاندا؟

دۆزینه‌وه‌ی رێگای خۆشه‌ویستی به‌رامبه‌ر به‌مرۆڤ، به‌سروشت، به‌ئاژه‌ڵ و هه‌رچی بوونی هه‌یه‌.
بڕوا به‌خۆبوون، له‌سه‌رووی هه‌مووشتێکه‌وه‌، بڕوا به‌خوا بوون و پشتبه‌ستن به‌ئه‌و.
راستگۆیی، یه‌که‌مجار له‌گه‌ڵ خۆ، دواتر له‌گه‌ڵ هه‌موو که‌سێکدا.
رێزگرتن له‌هه‌موو که‌سێک، به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنی پله‌وپایه‌.
خۆبه‌گه‌وره‌تر نه‌زانین له‌هیچ که‌سێک، ئه‌گه‌ر له‌به‌رزترین لوتکه‌ی ژیانیشدابێ.
به‌که‌منه‌گرتنی هیچ که‌سێک، ئه‌گه‌ر له‌نزمترین پله‌شدابێ.
دانه‌به‌زاندنی نرخی هیچ که‌سێک نه‌به‌قسه‌، نه‌به‌کرده‌وه‌.
بیرنه‌کردنه‌وه‌ له‌زیانگه‌یاندن به‌ هیچ شتێک له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندیی تایبه‌تدا.
گرتنه‌به‌ری رێگای راست بۆ بژیوی ژیان.
تێکه‌ڵنه‌بوون له‌گه‌ڵ که‌سانی ناڕاست و فێڵبازدا.
خۆ به‌دوور گرتن له‌درۆکردن و خۆهه‌ڵکێشان.
هاوده‌ردیکردنی خه‌ڵک به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنی به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی تایبه‌تی.
دروستکردنی که‌سایه‌تیه‌کی شیاو به‌هۆی توانای خۆت، نه‌ک خۆهه‌ڵواسین به‌خه‌ڵکی دیکه‌وه‌!
به‌وه‌فابوون له‌گه‌ڵ هه‌موو که‌سێکدا، به‌تایبه‌ت له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌دا که‌ خاوه‌ن چاکه‌ن.
به‌یه‌ک زمان دوان له‌گه‌ڵ هه‌موو که‌سێکدا، چونکه‌ خوا مرۆڤی دوزمانی خۆشناوێ.
پاراستنی رێزو که‌سایه‌تی و خۆ دوورگرتن له‌قسه‌ی بێسوود.
راوێژکردن به‌که‌سانی شاره‌زاو راستگۆ.
کارێک بکرێت‌ که‌نه‌بێته‌ هۆی له‌که‌دارکردنی که‌سایه‌تی.
هه‌رشتێک که‌ دڵ په‌سندی نه‌کا، په‌سند نه‌کرێ‌.
خۆپێنه‌گه‌یاندن له‌سه‌ر حیسابی خه‌ڵک.
گوێگرتن له‌ده‌نگی ویژدان و کردنیی به‌دادوه‌ر، بۆ ئه‌نجامدانی هه‌رکارێک.
هه‌وڵدان بۆ زانست به‌بێ وه‌ستان، به‌ڵام به‌ومه‌ر‌جه‌ که‌له‌خزمه‌تی گشتیدابێ، نه‌ک هه‌ر بۆناو

گیڤاڕا

م. پشده‌ری
‏28‏/06‏/2010
له‌ناو حه‌وشه‌ی ماڵه‌که‌ماندا خێزانم بۆسه‌رگه‌رمی خۆی که‌مێک سه‌وزه‌ی جۆراوجۆری چاندووه‌و ئێستاش که‌ له‌سه‌فه‌ری کوردستانه‌، من ده‌بێ ئاگام لێی بێت بۆ ئه‌وه‌ی وشک نه‌بێت. کوڕێکی دراوسێمان که‌ ته‌مه‌نی نزیک 20 ساڵ ده‌بێ، هات داوای سه‌وزه‌ی کردو منیش وتم: زۆر باشه‌ بابچین بیبڕینه‌وه‌.

به‌ڵام پێش ئه‌وه‌ی ده‌ست به‌کاربین، به‌وشێوه‌یه‌ ده‌ستیکرد به‌ قسه‌کردن، که‌ هیچ له‌گه‌ڵ ژیانی رۆژانه‌ی مندا نه‌ده‌گونجاو وتی: دوێنێ که‌ هه‌ینی بوو، چووی بۆ ئۆکشنی سه‌یاره‌؟ منیش وتم: من قه‌ت ناچم بۆ ئه‌وێ. به‌رده‌وامبو و وتی: من زۆر ده‌چم و ئه‌وه‌م کڕیوه‌و فڵان و فیسار. منیش ورده‌ورده‌ سه‌رقاڵی بڕینه‌وه‌ی سه‌وزه‌ بووم بۆ ئه‌و، به‌ڵام ئه‌و هه‌ر سه‌رگه‌رمی باسه‌که‌ی خۆی بوو. منیش که‌هیچم لێی نه‌ده‌زانی، هه‌رده‌مگوت: به‌ڵێ.. هه‌ر له‌ناو قسه‌کانیدا وتی: کاک فڵان! دایکم زۆر حه‌زی له‌ (گیڤاڕایه‌). من وا تێگه‌یشتم مه‌به‌ستی له‌ سه‌یاره‌ی (گیڤاڕا) بێت. بۆیه‌ گوتم: (گیڤاڕا) زۆر گران نییه‌؟ ئه‌ویش ده‌ستی درێژکرد بۆ لای سه‌وزه‌که‌و وتی: مه‌به‌ستم له‌و سه‌وزانه‌یه‌؛ کامه‌یان ناوی (گیڤاڕایه)‌؟ وتم: وه‌لله‌ من هیچ سه‌وزه‌یه‌کم نه‌بیستووه‌ که‌ ئه‌و ناوه‌ی هه‌بێت! به‌ڵام ئه‌و هه‌ر سووربوو له‌سه‌ر قسه‌که‌ی و ده‌یگوت: با، شتێکی ئاوام بیستووه‌، له‌وانه‌یه‌ تۆ نه‌یناسی. پێده‌چوو زۆر ناوی (گیڤاڕا) ی به‌رگوێ که‌وتبێ، هه‌ر بۆیه‌ زۆر له‌ناو مێشکیدا جێگیر بووه‌و شتی دیکه‌ی له‌بیر چۆته‌وه‌! وه‌ک منداڵێک که‌ تازه‌ ده‌چێت بۆ قوتابخانه‌، چونکه‌ زۆر ناوی مامۆستا دێنێ، که‌دێته‌وه‌ بۆ ماڵ ته‌نانه‌ت به‌ دایک و باوکیشی هه‌ر ده‌ڵێ: مامۆستا.

ئێستاش له‌بیرمه‌، ساڵی 1979/، که‌ له‌(ئێران) گه‌ڕاینه‌وه‌، که‌مێک ئه‌شیای کاره‌بایمان له‌گه‌ڵ خۆماندا هێنابۆوه‌. ئه‌وکاته‌ له‌مێژنه‌بوو دێهاته‌کانی کوردستان گوازرابوونه‌وه‌ بۆ ئۆردوگا زۆره‌ ملیه‌کان، یه‌کێک هات بۆماڵمان و هه‌رچی چاوی پێده‌که‌وت، ده‌یگوت: ئه‌و پلاکه‌ بۆچییه‌؟ ده‌بوایه‌ بۆی ڕوونکه‌مه‌وه‌، دواتر ده‌یگوت: ئه‌ی ئه‌و پلاکه‌ بۆچێێه‌؟ ... ئه‌ی ئه‌و پلاکانه‌‌ ناویان چییه‌؟ منیش وتم: ئه‌وه‌نیه‌ خۆت ناوی هه‌مویان ده‌زانی، بۆ له‌من ده‌پرسی؟ ئه‌وه‌نده‌ ناوی پلاکی هێنا، بۆخۆشمان زۆر جار ناوی زۆر شتمان هه‌ر به‌ پلاک ناوده‌برد چونکه‌ بۆمان ئاسانتر بوو.‌

په‌روه‌رده‌

م. پشده‌ری
‏14‏/06‏/2010

سه‌رکه‌وتنێکی زۆر پیرۆزه‌ بۆ هه‌ر که‌سێک، که‌له‌ناو باوه‌شی دایک و باوکیدا په‌روه‌رده‌ کرابێت و به‌ زۆرێک له‌ئاواته‌کانی گه‌یشتبێت. له‌وه‌ش گرنگتر ئه‌وه‌یه‌ که‌ هه‌رکه‌سێک له‌و به‌هره‌ به‌نرخه‌یه‌ بێبه‌ش
بووبێت، بتوانێت خۆی په‌روه‌رده‌ بکات و لانیکه‌م به‌ که‌مێک له‌ئاواته‌کانی بگات.
من خۆم یه‌کێک بووم له‌وکه‌سانه‌ که‌ به‌داخه‌وه‌ به‌هۆی بارودۆخی نه‌گونجاو، نه‌متوانی وه‌ک پێویست له‌و به‌هره‌ گه‌وره‌یه‌ به‌هره‌مه‌ند بم. به‌ڵام به‌هۆی شه‌قی رۆژگارو گه‌ڕان و سووڕان و ده‌ربه‌ده‌ری و تێکه‌ڵبوونم له‌گه‌ڵ خه‌ڵکی باش و به‌ ئه‌زموون دا، هه‌روه‌ها زیان پێگه‌یشتن له‌لایه‌ن که‌سانی هه‌لپه‌رست و به‌رژه‌وه‌ندی پارێزه‌وه‌، فێری هه‌ندێک شت بووم، که ‌بێگومان سوودی زۆر گه‌وره‌یان به‌من به‌خشیوه‌‌.

یه‌که‌م: خۆناسین، چونکه‌ هه‌رکه‌سێک خۆینه‌ناسێ، ناتوانێ که‌س بناسێ.
دووه‌م: خۆشه‌ویستی بۆ نیشتیمان، ئه‌ویش‌ تاکو لێی دوور نه‌که‌ویته‌وه‌، نازانی چه‌نده‌ به‌نرخه‌.
سێ یه‌م: خۆشه‌ویستی بۆ هه‌موو مرۆڤێک، چونکه‌ جگه‌ له‌جیاوازی زمان، هیچ جیاوزیه‌کی دیکه‌ به‌دیناکه‌م له‌نێوانیاندا.
چواره‌م: ئه‌گه‌ر له‌ده‌ستم هاتبێ، چاکه‌کردن به‌بێ به‌رامبه‌ر. که‌ بێگومان ئه‌وه‌ ئه‌رکه‌.
پێنجه‌م: تێگه‌یشتن له‌خۆشی و ناخۆشیه‌کانی خه‌ڵک و هاوبه‌شیکردنیان.
شه‌شه‌م: به‌وه‌ی که‌ هه‌مه‌ رازیم و چاوم له‌ماڵی هیچ که‌سێک نی یه‌.
حه‌وته‌م: هه‌وڵده‌ده‌م له‌ هه‌موو که‌سێک شت فێربم، چونکه‌ هه‌رکه‌سه‌‌و به‌شێوه‌یه‌ک شاره‌زایی زیاتری هه‌یه‌و سوودی لێوه‌رده‌گیرێت.
هه‌شته‌م: هه‌رکه‌سێک رێز له‌خۆی نه‌گرێت، خۆمی لێ به‌دوور ده‌گرم.
نۆیه‌م: هه‌رکه‌سێک به‌ هه‌ر شێوه‌یه‌ک زیان به‌ که‌سایه‌تیم بگه‌یه‌نێت، خۆمی لێده‌پارێزم.
ده‌یه‌م: خۆشبه‌ختی خۆم له‌خۆشبه‌ختی خه‌ڵکدا ده‌بینمه‌وه‌، هه‌روه‌کچۆن به‌دبه‌ختی خۆم له ‌به‌دبه‌ختیه‌کانی خه‌ڵکدا.

گوێ ره‌ش

م. پشده‌ری
‏16‏/06‏/2010

گوێڕه‌ش، گیانله‌به‌رێکه‌ له‌پشیله‌ گه‌وره‌ترو له‌ رێویش بچووکتره‌. به‌ڵام ئه‌و گیانله‌به‌ره‌، هه‌ر به‌دوای شێره‌وه‌یه‌و بۆ هه‌موو گیانله‌به‌ره‌کانی دیکه‌ جێی سه‌رسوڕمانه‌. هه‌ر بۆیه‌ لێی ده‌پرسن و ده‌ڵێن: تۆ له‌گه‌ڵ شێردا جیاوازیت یه‌کجار زۆره‌! بۆ هه‌ر حه‌زده‌که‌ی له‌دوای شێر بڕۆی؟ یان ئه‌گه‌ر له‌دوای ئه‌و ده‌ڕۆی، بۆ لێی نزیک نابیه‌وه‌؟ به‌رده‌وام ده‌بن و ده‌ڵێن: پێمانخۆشه‌ بزانین که‌ تۆ و شێر، له‌ چ شتێکدا یه‌کتر ده‌گرنه‌وه‌؟

له‌ وڵامدا ده‌ڵێ: من و شێر له‌هه‌موو شتێکدا جیاوازیمان هه‌یه‌؛ ئه‌و گه‌وره‌یه‌، من بچووکم. ئه‌و به‌هێزه‌، من بێهێزم هتد... به‌ڵام... له‌دواکه‌وتنی شێردا، من دوو سوود وه‌رده‌گرم، که‌ بۆمن زۆر گرینگن: یه‌که‌میان ئه‌وه‌یه‌ که ‌له‌دوای ئه‌و ده‌ڕۆم، له‌دوژمنه‌کانم پارێزراوم. دووه‌میان ئه‌وه‌یه‌ که‌ پاشماوه‌که‌ی ئه‌و ده‌خۆم؛ که‌ هه‌مووی بۆ نه‌خورا. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌نده‌ش لێی نزیک نابمه‌وه‌ که‌ بمخوا.

ئه‌و نموونه‌یه‌، یه‌کێکه‌ له‌نموونه‌ شاکاره‌کانی (سعدی شیرازی) که‌به‌ڕاستی زۆر گونجاوه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و که‌سانه‌دا، که‌ بۆ خۆناساندن به‌ خه‌ڵک، یان به‌ خه‌یاڵی خۆیان بۆ پۆینت زیادکردن له‌سه‌ر که‌سایه‌تی خۆیان، له‌و که‌سانه‌ نزیک ده‌بنه‌وه‌ که‌ که‌مێک له‌ناو خه‌ڵکدا دیارن. ئینجا ئه‌و دیاربوونه‌، چ به‌هۆی ده‌سه‌ڵاته‌وه‌بێ، چ به‌هۆی سامانه‌وه‌بێ، یان به‌هۆ شه‌هاده‌وه‌بێ! که‌ پێموایه‌ هه‌رکه‌سێک پێویسته‌ بۆخۆی هه‌وڵدا که‌سایه‌تی بۆخۆی دروست بکا، نه‌ک به‌هۆی که‌سایه‌تی که‌سایه‌تیه‌کان، له‌ که‌سایه‌تی خۆی زیاد بکا!
هه‌ر بۆیه‌ کورد ده‌ڵێ: (تێگوشین به‌ته‌مای ماڵی دراوسێ، هه‌ر وشکه‌)