داستان‌ و ئه‌زموون: ته‌ندروستی بوزه‌ر جومێهر

Monday, May 31, 2010

ته‌ندروستی بوزه‌ر جومێهر

دەگێڕنەوە گوایە (نەوشیروان) که‌ یه‌کێک ده‌بێت له‌ (پادشا) کانی ئێران، بەهۆی گومانێك دەربارەی (بوزەر جومێهر)ی زانا كەوەزیری خۆی بوو، گۆڕان بەسەر دڵی داهات‌و بڕیاریدا كەبیخەنە ناو بەندیخانەو شوێنە كەشی زۆر تاریك و ناخۆشبێ.
هەروەها وتی: لێفه‌ شڕێکی كۆن و ڕۆژانەش تەنیا دوونانی جۆ و كەمێكیش خوێی ورد نەكراوی پێ بده‌ن، دواتر وتی: بەردەوام سیخوڕییش بنێرن بۆ لای. بۆ ئه‌وەی هەرچی که‌ ئه‌و بیڵێت، بۆم باس بکرێت‌و ئاگادارم بكەنەوە.
(بوزەر جومێهر) که‌ چەندین مانگ لەناو بەندیخانەدا بوو، تەنانەت تاكە وشەیەكیشی بەسەر زماندا نەهات‌و داوای یارمەتیشی لەهیچ كەسێك نە كردو لەهیچ كەسێكیش نەپاڕایەوە بۆ ئازاد كردنی.
(نەوشیروان) چەند كەسێكی لەدۆستانی نزیكی (بوزەرجومێهر) ڕاسپارد كە بچن بۆلای و هەرچی ئه‌و وتی: بۆی بگێڕنەوە بەبێ كەم‌و زیاد.
دۆستەكانی بەبیانووی سەردان چون بۆلای‌و وتیان: ئێمە كەئاوا تۆ بەم شێوەیە دەبینین، خەمت لێدە خۆین‌و زۆر بۆت بەپەرۆشەوەین، بەڵام چار نییە دەبێ دان بەخۆتدابگری. ئه‌گەرچی ئێمە بەڕاستی دڵمان ژان دەكات بۆت، كە وێڕای ئه‌و هەموو گەورەیی و دەسەڵات‌و هەیبەتەی كە تۆ هەتبوو، ئێستاش وا بەم شێوەیە دەتبینین!
لەگەڵ ئه‌وەشدا ئێمە سەرمان لەوە سووڕماوە كەلەو ماوە دوو رو درێژ خایەنەدا، تەندروستی و لەش ساغی تۆ هەر وەك خۆی ماوەو هیچ گۆڕانێك بەسەر تۆدا نەهاتووە! پێمانخۆشە بزانین هۆیەكەی چییە؟
(بوزەرجومێهر) لە وڵامی دۆستەكانیدا وتی: ئێوە ڕاست دەكەن، من بۆ پاراستنی ته‌ندروستی خۆم مەعجوونێكم دروستكردووە كەپێكهاتووە لەشەش شت: هەر ڕۆژە لەبەشێكیان كەڵك وەر دەگرم بۆ ئه‌وەی بتوانم دڵخۆشی و هێزو تەندروستی/م بپارێزم.
دۆستەكانی (بوزەرجومێهر) پرسیان: ئه‌و مەعجوونە له‌چ پێكهاتووە؟ بائێمەیش بزانین.
ئه‌ویش وتی:
• بەشی یەكەم: باوەڕ بەخۆ بوونە.
• بەشی دووەم: هەرچی كەخوا بڕیاری لەسەر داوەو دیاریكردووە دەبێ هەر ببێت.
• بەشی سێیەم: دان بەخۆدا گرتنه‌ بەتایبەتی له‌كاتی لێقەوماندا.
• بـەشی چوارەم: سوپاس گوزاری مرۆڤە لەهەموو كاتێكداو لەهەموو جێگایەك دا.
• بەشی پێنجەم: ئه‌گەر لێرە نەبومایه‌، لەوانەبوو تووشی بەڵایەكی گەورەتر بومایه‌.
• بەشی شەشەم: ئه‌وەیە تا ئه‌و كاتەی ماوەی بەندیەتیم تەواو دەبێت، هەر چەند ئه‌ملاو ئه‌ولا بكەم سوودی نییە.
ئه‌وانیش کاتێک ‌گه‌ڕانه‌وه‌ بۆلای (پادشا)، هەموو قسه‌كانی (بوزەرجومێهر)یان گێڕایەوە. ئه‌ویش دەستووریدا كەئازاد بكرێت و هەمان پلەو پایەی جارانیشی پێ بدرێتەوە.

No comments:

Post a Comment

ژیان ده‌ریایه‌

م. پشده‌ری
‏01‏/07‏/2010
مرۆڤ، تا هیچ نییه‌، پێێوایه‌ هه‌مووشتێکه‌. به‌ڵام که‌بوو به‌هیچ، ده‌زانێ که‌ هیچ نییه‌. مه‌به‌ست له‌و نووسینه‌دا ئه‌وه‌یه‌ که‌مرۆڤ له‌دوو کاتدا زۆر شاده‌ و خۆی به ‌به‌خته‌وه‌رترین که‌س ده‌زانێ:

یه‌که‌م: ئه‌و که‌سه‌ که‌هه‌موشتێک ده‌زانێ و له‌ هیچ شتێک دانامێنێ، دڵخۆشه‌ به‌وه‌ که‌ ته‌نیا مرۆڤێکی ئاساییه‌و هیچیتر.
دووه‌م: ئه‌و که‌سه‌ که‌هیچ شتێک نازانێ، به‌ڵام پێیوایه‌ هه‌موو شتێک ده‌زانێ و دنیا به‌ئاره‌زووی ئه‌و ده‌سووڕێ.

به‌ڵام گومان له‌وه‌دانیه‌ که‌ ژیان ده‌ریایه‌و مه‌له‌وانی زۆر شاره‌زای ده‌وێ و هه‌رکه‌سێک که‌ مه‌له‌وانێکی چالاک نه‌بێ، زوو نقووم ده‌بێ و بۆ هه‌میشه‌ بزرده‌بێ.

مرۆڤ چۆن ده‌بێ به‌مه‌له‌وانێکی سه‌رکه‌وتوو له‌ده‌ریای ژیاندا؟

دۆزینه‌وه‌ی رێگای خۆشه‌ویستی به‌رامبه‌ر به‌مرۆڤ، به‌سروشت، به‌ئاژه‌ڵ و هه‌رچی بوونی هه‌یه‌.
بڕوا به‌خۆبوون، له‌سه‌رووی هه‌مووشتێکه‌وه‌، بڕوا به‌خوا بوون و پشتبه‌ستن به‌ئه‌و.
راستگۆیی، یه‌که‌مجار له‌گه‌ڵ خۆ، دواتر له‌گه‌ڵ هه‌موو که‌سێکدا.
رێزگرتن له‌هه‌موو که‌سێک، به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنی پله‌وپایه‌.
خۆبه‌گه‌وره‌تر نه‌زانین له‌هیچ که‌سێک، ئه‌گه‌ر له‌به‌رزترین لوتکه‌ی ژیانیشدابێ.
به‌که‌منه‌گرتنی هیچ که‌سێک، ئه‌گه‌ر له‌نزمترین پله‌شدابێ.
دانه‌به‌زاندنی نرخی هیچ که‌سێک نه‌به‌قسه‌، نه‌به‌کرده‌وه‌.
بیرنه‌کردنه‌وه‌ له‌زیانگه‌یاندن به‌ هیچ شتێک له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندیی تایبه‌تدا.
گرتنه‌به‌ری رێگای راست بۆ بژیوی ژیان.
تێکه‌ڵنه‌بوون له‌گه‌ڵ که‌سانی ناڕاست و فێڵبازدا.
خۆ به‌دوور گرتن له‌درۆکردن و خۆهه‌ڵکێشان.
هاوده‌ردیکردنی خه‌ڵک به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنی به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی تایبه‌تی.
دروستکردنی که‌سایه‌تیه‌کی شیاو به‌هۆی توانای خۆت، نه‌ک خۆهه‌ڵواسین به‌خه‌ڵکی دیکه‌وه‌!
به‌وه‌فابوون له‌گه‌ڵ هه‌موو که‌سێکدا، به‌تایبه‌ت له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌دا که‌ خاوه‌ن چاکه‌ن.
به‌یه‌ک زمان دوان له‌گه‌ڵ هه‌موو که‌سێکدا، چونکه‌ خوا مرۆڤی دوزمانی خۆشناوێ.
پاراستنی رێزو که‌سایه‌تی و خۆ دوورگرتن له‌قسه‌ی بێسوود.
راوێژکردن به‌که‌سانی شاره‌زاو راستگۆ.
کارێک بکرێت‌ که‌نه‌بێته‌ هۆی له‌که‌دارکردنی که‌سایه‌تی.
هه‌رشتێک که‌ دڵ په‌سندی نه‌کا، په‌سند نه‌کرێ‌.
خۆپێنه‌گه‌یاندن له‌سه‌ر حیسابی خه‌ڵک.
گوێگرتن له‌ده‌نگی ویژدان و کردنیی به‌دادوه‌ر، بۆ ئه‌نجامدانی هه‌رکارێک.
هه‌وڵدان بۆ زانست به‌بێ وه‌ستان، به‌ڵام به‌ومه‌ر‌جه‌ که‌له‌خزمه‌تی گشتیدابێ، نه‌ک هه‌ر بۆناو

گیڤاڕا

م. پشده‌ری
‏28‏/06‏/2010
له‌ناو حه‌وشه‌ی ماڵه‌که‌ماندا خێزانم بۆسه‌رگه‌رمی خۆی که‌مێک سه‌وزه‌ی جۆراوجۆری چاندووه‌و ئێستاش که‌ له‌سه‌فه‌ری کوردستانه‌، من ده‌بێ ئاگام لێی بێت بۆ ئه‌وه‌ی وشک نه‌بێت. کوڕێکی دراوسێمان که‌ ته‌مه‌نی نزیک 20 ساڵ ده‌بێ، هات داوای سه‌وزه‌ی کردو منیش وتم: زۆر باشه‌ بابچین بیبڕینه‌وه‌.

به‌ڵام پێش ئه‌وه‌ی ده‌ست به‌کاربین، به‌وشێوه‌یه‌ ده‌ستیکرد به‌ قسه‌کردن، که‌ هیچ له‌گه‌ڵ ژیانی رۆژانه‌ی مندا نه‌ده‌گونجاو وتی: دوێنێ که‌ هه‌ینی بوو، چووی بۆ ئۆکشنی سه‌یاره‌؟ منیش وتم: من قه‌ت ناچم بۆ ئه‌وێ. به‌رده‌وامبو و وتی: من زۆر ده‌چم و ئه‌وه‌م کڕیوه‌و فڵان و فیسار. منیش ورده‌ورده‌ سه‌رقاڵی بڕینه‌وه‌ی سه‌وزه‌ بووم بۆ ئه‌و، به‌ڵام ئه‌و هه‌ر سه‌رگه‌رمی باسه‌که‌ی خۆی بوو. منیش که‌هیچم لێی نه‌ده‌زانی، هه‌رده‌مگوت: به‌ڵێ.. هه‌ر له‌ناو قسه‌کانیدا وتی: کاک فڵان! دایکم زۆر حه‌زی له‌ (گیڤاڕایه‌). من وا تێگه‌یشتم مه‌به‌ستی له‌ سه‌یاره‌ی (گیڤاڕا) بێت. بۆیه‌ گوتم: (گیڤاڕا) زۆر گران نییه‌؟ ئه‌ویش ده‌ستی درێژکرد بۆ لای سه‌وزه‌که‌و وتی: مه‌به‌ستم له‌و سه‌وزانه‌یه‌؛ کامه‌یان ناوی (گیڤاڕایه)‌؟ وتم: وه‌لله‌ من هیچ سه‌وزه‌یه‌کم نه‌بیستووه‌ که‌ ئه‌و ناوه‌ی هه‌بێت! به‌ڵام ئه‌و هه‌ر سووربوو له‌سه‌ر قسه‌که‌ی و ده‌یگوت: با، شتێکی ئاوام بیستووه‌، له‌وانه‌یه‌ تۆ نه‌یناسی. پێده‌چوو زۆر ناوی (گیڤاڕا) ی به‌رگوێ که‌وتبێ، هه‌ر بۆیه‌ زۆر له‌ناو مێشکیدا جێگیر بووه‌و شتی دیکه‌ی له‌بیر چۆته‌وه‌! وه‌ک منداڵێک که‌ تازه‌ ده‌چێت بۆ قوتابخانه‌، چونکه‌ زۆر ناوی مامۆستا دێنێ، که‌دێته‌وه‌ بۆ ماڵ ته‌نانه‌ت به‌ دایک و باوکیشی هه‌ر ده‌ڵێ: مامۆستا.

ئێستاش له‌بیرمه‌، ساڵی 1979/، که‌ له‌(ئێران) گه‌ڕاینه‌وه‌، که‌مێک ئه‌شیای کاره‌بایمان له‌گه‌ڵ خۆماندا هێنابۆوه‌. ئه‌وکاته‌ له‌مێژنه‌بوو دێهاته‌کانی کوردستان گوازرابوونه‌وه‌ بۆ ئۆردوگا زۆره‌ ملیه‌کان، یه‌کێک هات بۆماڵمان و هه‌رچی چاوی پێده‌که‌وت، ده‌یگوت: ئه‌و پلاکه‌ بۆچییه‌؟ ده‌بوایه‌ بۆی ڕوونکه‌مه‌وه‌، دواتر ده‌یگوت: ئه‌ی ئه‌و پلاکه‌ بۆچێێه‌؟ ... ئه‌ی ئه‌و پلاکانه‌‌ ناویان چییه‌؟ منیش وتم: ئه‌وه‌نیه‌ خۆت ناوی هه‌مویان ده‌زانی، بۆ له‌من ده‌پرسی؟ ئه‌وه‌نده‌ ناوی پلاکی هێنا، بۆخۆشمان زۆر جار ناوی زۆر شتمان هه‌ر به‌ پلاک ناوده‌برد چونکه‌ بۆمان ئاسانتر بوو.‌

په‌روه‌رده‌

م. پشده‌ری
‏14‏/06‏/2010

سه‌رکه‌وتنێکی زۆر پیرۆزه‌ بۆ هه‌ر که‌سێک، که‌له‌ناو باوه‌شی دایک و باوکیدا په‌روه‌رده‌ کرابێت و به‌ زۆرێک له‌ئاواته‌کانی گه‌یشتبێت. له‌وه‌ش گرنگتر ئه‌وه‌یه‌ که‌ هه‌رکه‌سێک له‌و به‌هره‌ به‌نرخه‌یه‌ بێبه‌ش
بووبێت، بتوانێت خۆی په‌روه‌رده‌ بکات و لانیکه‌م به‌ که‌مێک له‌ئاواته‌کانی بگات.
من خۆم یه‌کێک بووم له‌وکه‌سانه‌ که‌ به‌داخه‌وه‌ به‌هۆی بارودۆخی نه‌گونجاو، نه‌متوانی وه‌ک پێویست له‌و به‌هره‌ گه‌وره‌یه‌ به‌هره‌مه‌ند بم. به‌ڵام به‌هۆی شه‌قی رۆژگارو گه‌ڕان و سووڕان و ده‌ربه‌ده‌ری و تێکه‌ڵبوونم له‌گه‌ڵ خه‌ڵکی باش و به‌ ئه‌زموون دا، هه‌روه‌ها زیان پێگه‌یشتن له‌لایه‌ن که‌سانی هه‌لپه‌رست و به‌رژه‌وه‌ندی پارێزه‌وه‌، فێری هه‌ندێک شت بووم، که ‌بێگومان سوودی زۆر گه‌وره‌یان به‌من به‌خشیوه‌‌.

یه‌که‌م: خۆناسین، چونکه‌ هه‌رکه‌سێک خۆینه‌ناسێ، ناتوانێ که‌س بناسێ.
دووه‌م: خۆشه‌ویستی بۆ نیشتیمان، ئه‌ویش‌ تاکو لێی دوور نه‌که‌ویته‌وه‌، نازانی چه‌نده‌ به‌نرخه‌.
سێ یه‌م: خۆشه‌ویستی بۆ هه‌موو مرۆڤێک، چونکه‌ جگه‌ له‌جیاوازی زمان، هیچ جیاوزیه‌کی دیکه‌ به‌دیناکه‌م له‌نێوانیاندا.
چواره‌م: ئه‌گه‌ر له‌ده‌ستم هاتبێ، چاکه‌کردن به‌بێ به‌رامبه‌ر. که‌ بێگومان ئه‌وه‌ ئه‌رکه‌.
پێنجه‌م: تێگه‌یشتن له‌خۆشی و ناخۆشیه‌کانی خه‌ڵک و هاوبه‌شیکردنیان.
شه‌شه‌م: به‌وه‌ی که‌ هه‌مه‌ رازیم و چاوم له‌ماڵی هیچ که‌سێک نی یه‌.
حه‌وته‌م: هه‌وڵده‌ده‌م له‌ هه‌موو که‌سێک شت فێربم، چونکه‌ هه‌رکه‌سه‌‌و به‌شێوه‌یه‌ک شاره‌زایی زیاتری هه‌یه‌و سوودی لێوه‌رده‌گیرێت.
هه‌شته‌م: هه‌رکه‌سێک رێز له‌خۆی نه‌گرێت، خۆمی لێ به‌دوور ده‌گرم.
نۆیه‌م: هه‌رکه‌سێک به‌ هه‌ر شێوه‌یه‌ک زیان به‌ که‌سایه‌تیم بگه‌یه‌نێت، خۆمی لێده‌پارێزم.
ده‌یه‌م: خۆشبه‌ختی خۆم له‌خۆشبه‌ختی خه‌ڵکدا ده‌بینمه‌وه‌، هه‌روه‌کچۆن به‌دبه‌ختی خۆم له ‌به‌دبه‌ختیه‌کانی خه‌ڵکدا.

گوێ ره‌ش

م. پشده‌ری
‏16‏/06‏/2010

گوێڕه‌ش، گیانله‌به‌رێکه‌ له‌پشیله‌ گه‌وره‌ترو له‌ رێویش بچووکتره‌. به‌ڵام ئه‌و گیانله‌به‌ره‌، هه‌ر به‌دوای شێره‌وه‌یه‌و بۆ هه‌موو گیانله‌به‌ره‌کانی دیکه‌ جێی سه‌رسوڕمانه‌. هه‌ر بۆیه‌ لێی ده‌پرسن و ده‌ڵێن: تۆ له‌گه‌ڵ شێردا جیاوازیت یه‌کجار زۆره‌! بۆ هه‌ر حه‌زده‌که‌ی له‌دوای شێر بڕۆی؟ یان ئه‌گه‌ر له‌دوای ئه‌و ده‌ڕۆی، بۆ لێی نزیک نابیه‌وه‌؟ به‌رده‌وام ده‌بن و ده‌ڵێن: پێمانخۆشه‌ بزانین که‌ تۆ و شێر، له‌ چ شتێکدا یه‌کتر ده‌گرنه‌وه‌؟

له‌ وڵامدا ده‌ڵێ: من و شێر له‌هه‌موو شتێکدا جیاوازیمان هه‌یه‌؛ ئه‌و گه‌وره‌یه‌، من بچووکم. ئه‌و به‌هێزه‌، من بێهێزم هتد... به‌ڵام... له‌دواکه‌وتنی شێردا، من دوو سوود وه‌رده‌گرم، که‌ بۆمن زۆر گرینگن: یه‌که‌میان ئه‌وه‌یه‌ که ‌له‌دوای ئه‌و ده‌ڕۆم، له‌دوژمنه‌کانم پارێزراوم. دووه‌میان ئه‌وه‌یه‌ که‌ پاشماوه‌که‌ی ئه‌و ده‌خۆم؛ که‌ هه‌مووی بۆ نه‌خورا. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌نده‌ش لێی نزیک نابمه‌وه‌ که‌ بمخوا.

ئه‌و نموونه‌یه‌، یه‌کێکه‌ له‌نموونه‌ شاکاره‌کانی (سعدی شیرازی) که‌به‌ڕاستی زۆر گونجاوه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و که‌سانه‌دا، که‌ بۆ خۆناساندن به‌ خه‌ڵک، یان به‌ خه‌یاڵی خۆیان بۆ پۆینت زیادکردن له‌سه‌ر که‌سایه‌تی خۆیان، له‌و که‌سانه‌ نزیک ده‌بنه‌وه‌ که‌ که‌مێک له‌ناو خه‌ڵکدا دیارن. ئینجا ئه‌و دیاربوونه‌، چ به‌هۆی ده‌سه‌ڵاته‌وه‌بێ، چ به‌هۆی سامانه‌وه‌بێ، یان به‌هۆ شه‌هاده‌وه‌بێ! که‌ پێموایه‌ هه‌رکه‌سێک پێویسته‌ بۆخۆی هه‌وڵدا که‌سایه‌تی بۆخۆی دروست بکا، نه‌ک به‌هۆی که‌سایه‌تی که‌سایه‌تیه‌کان، له‌ که‌سایه‌تی خۆی زیاد بکا!
هه‌ر بۆیه‌ کورد ده‌ڵێ: (تێگوشین به‌ته‌مای ماڵی دراوسێ، هه‌ر وشکه‌)